संधी
आपल्या दैनंदिन जीवनात बोलताना किवा लिहिताना आपण अनेक शब्दांचा उपयोग करत असतो अशा शब्दांमध्ये काही जोड शब्द ही आपण वापरतो; अशा जोड्शब्दांमध्ये पहिल्या शब्दातील शेवटचा वर्ण आणि दुसऱ्या शब्दातील पहिला वर्ण हे एकमेकात मिसळून त्या दोघांचा एक वर्ण तयार होतो त्यास आपण ‘संधी’ असे म्हणतो.
संधी व त्याचे प्रकार |
संधीचे साधारणपणे एकूण तीन प्रकार पडतात ते पुढील प्रमाणे
आता हे संधीचे तिनही प्रकार आपण सविस्तर पणे अभ्यासुया
(१) स्वरसंधी
एकमेकांच्या शेजारी येणारे वर्ण स्वर असतील तर त्यांना ‘स्वरसंधी’ असे म्हणतात.
स्वरसंधीचे उदाहरणे
पोटशब्द |
जवळ येणारे स्वर व संधी |
जोडशब्द |
विद्या+अर्थी |
आ+अ=आ |
विदयार्थी |
देवी+इच्छा |
ई+इ=ई |
देविच्छा |
गंगा+उर्मी |
आ+ऊ=ओ |
गंगोर्मी |
एक+एक |
अ+ए=ए |
एकेक |
धारा+उष्ण |
आ+उ=ओ |
धारोष्ण |
महीला+आश्रम |
आ+आ=आ |
महिलाश्रम |
देव+ऋषी |
अ+ऋ=अर |
देवर्षी |
वृक्ष+औदार्य |
अ+औ=औ |
वृक्षोदार्य |
प्रति+एक |
इ+ए=य |
प्रत्येक |
पितृ+आज्ञा |
ऋ+आ=र+आ=श |
पित्राज्ञा |
(२) व्यंजन संधी
जेव्हा जवळ जवळ येणाऱ्या वर्णापैकी दोन्ही वर्ण व्यंजने किंवा दुसरा वर्ण स्वर असल्यास त्यास ‘व्यंजन संधी’ असे म्हणतात.
व्यंजन संधीचे उदाहरणे
पोटशब्द |
जवळ येणारे स्वर व संधी |
जोडशब्द |
विपद्+काल |
द्+क्=त्+क्=त्क् |
विपत्काल |
वाग्+ पति |
ग्+प्=क्+प्=क्प् |
वाक्पति |
वाग्+ ताडन |
ग्+त्=क+त्=क्त् |
वाक्ताडन |
षड्+ शास्त्र |
ड्+श्=ट्+ श्=ट्श् |
षट्शास्त्र |
क्षुध्+ पिपासा |
ध्+प्=त्+प्=त्प् |
क्षुत्पिपासा |
वाक्+विहार |
क्+व्=ग्+व्+ग्व् |
वाग्विहार |
षट्+ रिपू |
ट्+र्=ड्+र्=ड्र |
षड्रिपू |
अप्+ज |
प्+ज्=ब्+ज्= ब्ज |
अब्ज |
षट्+मास |
ट्+म्=ण्+म् |
षण्मास |
(३) विसर्ग संधी
एकत्र येणाऱ्या वर्णातील पहिला वर्ण विसर्ग दुसरा वर्ण व्यंजन किंवा स्वर असतो तेव्हा त्यास ‘विसर्ग संधी’ असे म्हणतात.
विसर्ग संधी चे काही नियम आहेत ते पुढीलप्रमाणे
- नियम १
- नियम २
- नियम ३
- नियम ४
- नियम ५
- नियम ६
- नियम ७
- नियम ८