नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील रायगड जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण रायगड जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण रायगड जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, रायगड जिल्ह्याच्या सीमा, रायगड जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण रायगड जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख रायगड जिल्हा संपूर्ण माहिती | Raigad District Information In Marathi
रायगड जिल्ह्याची माहिती | Raigad Jilhyachi Sampurna Mahiti
रायगड जिल्हा इतिहास
- सातवाहन (इ.स. पूर्व २३० ते इ.स. २२०) आणि चालुक्य (इ.स. ५४३ ते ७५३) यांसारख्या अनेक राजवंशांनी या प्रदेशावर राज्य केले.
- १३ व्या शतकात, यादव राजांनी या प्रदेशावर राज्य केले.
- १४ व्या शतकात, बहमनी सुलतानांनी यादवांना पराभूत केले आणि जिल्ह्याचा ताबा घेतला.
- १६ व्या शतकात, शिवाजी महाराजांनी बहमनी सुलतानांकडून जिल्ह्याचा ताबा घेतला.
- रायगड किल्ला, मराठा साम्राज्याची राजधानी, रायगड जिल्ह्यात आहे.
- शिवाजी महाराजांचे समाधीस्थळ देखील रायगडावर आहे.
- ब्रिटिश राजवटीत रायगड जिल्हा ‘कोलाबा’ जिल्हा म्हणून ओळखला जात होता. स्वातंत्र्यानंतर ‘कोलाबा’ जिल्ह्याचे नाव बदलून ‘रायगड’ जिल्हा असे करण्यात आले.
- रायगड जिल्हा ठाणे जिल्ह्याचा भाग होता.१९८९ मध्ये, रायगड जिल्ह्याची ठाणे जिल्ह्यापासून विभागणी करण्यात आली.
रायगड जिल्हा सीमा
रायगड जिल्ह्याच्या पश्चिमेला अरबी समुद्र, उत्तरेला ठाणे जिल्हा, पूर्वेला पुणे जिल्हा आणि दक्षिणेला रत्नागिरी जिल्हा आहे.
रायगड जिल्हा क्षेत्रफळ
रायगड जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ ७,१५२ चौरस किलोमीटर आहे. हे महाराष्ट्रातील सहाव्या क्रमांकाचे सर्वात मोठा जिल्हा आहे.हे क्षेत्रफळ महाराष्ट्रातील एकूण क्षेत्रफळाच्या २.३% आहे.
रायगड जिल्हा तालुके
- रायगड जिल्ह्यात अलिबाग, पेण, कर्जत, खालापूर, उरण, सुधागड, माणगाव, रोहा, मुरुड, श्रीवर्धन, म्हसळा, महाड, पोलादपूर आणि तळा असे 15 तालुके आहेत.
- रायगड जिल्ह्याचे मुख्यालय अलिबाग आहे.
- रायगड जिल्ह्यात 1736 गावे आहेत आणि 1175 ग्रामपंचायती आहेत. प्रत्येक ग्रामपंचायत गावातील स्थानिक स्वराज्य संस्था आहे.
रायगड जिल्हा लोकसंख्या
रायगड जिल्ह्याची एकूण लोकसंख्या २६,३४,२०० आहे, ज्यात पुरुषांची संख्या १३,४४,३४५ आणि स्त्रियांची संख्या १२,८९,८५५ आहे. जिल्ह्याची लोकसंख्या घनता ३६८ व्यक्ती प्रति चौरस किलोमीटर आहे. लिंग गुणोत्तर ९५९ स्त्रिया प्रति १००० पुरुष आहे. उल्लेखनीय बाब म्हणजे जिल्ह्याची एकूण लोकसंख्येपैकी ३६.९१% लोकसंख्या ही शहरी भागात राहते तर उर्वरित ६३.०९% लोकसंख्या ग्रामीण भागात राहते. जिल्ह्याचा साक्षरता दर ८३.७७% आहे, ज्यात पुरुषांचा साक्षरता दर ८९.४३% आणि स्त्रियांचा साक्षरता दर ७८.०३% आहे.
रायगड जिल्हा वनक्षेत्र
- रायगड जिल्हा हा सह्याद्री पर्वत रांगेने व्यापलेला जिल्हा आपल्या नैसर्गिक सौंदर्यासाठी प्रसिद्ध आहे. रायगड जिल्ह्याचे वनक्षेत्र २,९५१.०१ चौरस किलोमीटर आहे, जे जिल्ह्याच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या ३९.२३% आहे.
- रायगड जिल्ह्यातील वनक्षेत्रात विविध प्रकारची वनस्पती आणि प्राणी आढळतात. या जिल्ह्यातील प्रमुख वृक्षप्रकार म्हणजे साग, तीर्थ, साल, आंबा, आणि काजू. रायगड जिल्ह्यात वाघ, बिबट्या, चितळ, सांबर, आणि गवा यांसारख्या अनेक दुर्मिळ आणि लुप्तप्राय प्रजातींचा अधिवास आहे.
रायगड जिल्ह्यातील वनक्षेत्र पर्यटकांसाठी एक लोकप्रिय ठिकाण आहे. या जिल्ह्यातील काही प्रसिद्ध वन्यजीव अभयारण्ये म्हणजे:
- रायगड अभयारण्य
- महाड अभयारण्य
- कल्याण अभयारण्य
- अलिबाग अभयारण्य
रायगड जिल्हा नद्या
रायगड जिल्हा हा महाराष्ट्रातील एक नैसर्गिकरम्य जिल्हा आहे. सह्याद्री पर्वत रांग आणि अरबी समुद्र यांच्यात वसलेला हा जिल्हा अनेक नद्यांनी समृद्ध आहे. या नद्या नैसर्गिक सौंदर्य आणि जलसंधारणाचा महत्त्वपूर्ण स्रोत आहेत. रायगड जिल्ह्यातील काही प्रमुख नद्या खालीलप्रमाणे:
कुंडलिका नदी:
- ही नदी रायगड जिल्ह्यातील सर्वात लांब नदी आहे.
- ती महाबळेश्वर येथून उगम पावते आणि पनवेलजवळ अरबी समुद्राला जाऊन मिळते.
- कुंडलिका नदी खोऱ्यात अनेक धरणे आणि जलविद्युत प्रकल्प आहेत.
- साहसी जलक्रीडा आणि नौकाविहारासाठी ही नदी प्रसिद्ध आहे.
पाताळगंगा नदी:
- ही नदी लोणावळा येथून उगम पावते आणि मुंबईतील मुरुड जंजिरा येथे अरबी समुद्राला जाऊन मिळते.
- पाताळगंगा नदीला धार्मिक महत्त्व आहे.
- नदीच्या काठावर अनेक प्राचीन मंदिरे आहेत.
- पाताळगंगा नदी प्रदूषणामुळे धोक्यात आली आहे.
सावित्री नदी:
- ही नदी महाबळेश्वर येथून उगम पावते आणि रत्नागिरी जिल्ह्यातील हेदवी येथे अरबी समुद्राला जाऊन मिळते.
- सावित्री नदी खोऱ्यात अनेक धरणे आणि जलविद्युत प्रकल्प आहेत.
- नदीच्या काठावर अनेक प्रसिद्ध तीर्थक्षेत्रे आहेत.
उल्हास नदी:
- ही नदी ठाणे जिल्ह्यातून उगम पावते आणि कल्याण-डोंबिवली शहरातून वाहत रायगड जिल्ह्यातून अरबी समुद्राला जाऊन मिळते.
- उल्हास नदी ही महाराष्ट्रातील सर्वात प्रदूषित नद्यांपैकी एक आहे.
- नदीच्या काठावर अनेक औद्योगिक इकाई आहेत.
- उल्हास नदीला पुन्हा स्वच्छ करण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत.
या नद्यांव्यतिरिक्त, रायगड जिल्ह्यात अंबा, भोगावती, गंधार, आणि घोड अशा अनेक छोट्या नद्याही आहेत. या नद्या रायगड जिल्ह्याच्या नैसर्गिक सौंदर्यात आणि पर्यावरणात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.
रायगड जिल्हा धरणे
रायगड या जिल्ह्यात 28 लहान आणि मध्यम आकाराची धरणे आहेत जी सिंचन आणि जलविद्युत निर्मितीसाठी महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.
या धरणांमध्ये अंबा, बाणावटी, बामणोली, भिलवले, चांदेरी, डोणवत, ढोकशेत, घोटवडे, कडकी, कवेळे, खिंडवाडी, कोकण, कोथुर्डे, कुंडलिका, कळसूबाई, मोकाशी, मोरबे, पाभरे, पुनाडे, रानवली, साळोखे, संदेरी, सावित्री, श्रीगाव, सुतारवाडी, उसरण, वरंध आणि वाव यांचा समावेश आहे. या धरणांची एकूण क्षमता 262.40 दशलक्ष घनमीटर आहे. यातील कुंडलिका धरण हे सर्वात मोठे धरण आहे ज्याची क्षमता 120 दशलक्ष घनमीटर आहे. या धरणांमुळे रायगड जिल्ह्यातील मोठ्या प्रमाणात जमिनीला सिंचनाचा फायदा होतो. तसेच, जलविद्युत निर्मितीमुळे जिल्ह्यातील ऊर्जा गरजा पूर्ण होण्यास मदत होते.
रायगड जिल्हा हवामान
- रायगड जिल्ह्याचे हवामान उष्णकटिबंधीय आहे. येथे वर्षभर उष्ण आणि दमट हवामान असते.
- उन्हाळा (मार्च ते मे) रायगड जिल्ह्यातील सर्वात उष्ण ऋतू आहे. या काळात सरासरी तापमान ३० ते ३५ अंश सेल्सिअस पर्यंत असते.
- पावसाळा (जून ते ऑक्टोबर) रायगड जिल्ह्यातील सर्वात दमट ऋतू आहे. या काळात सरासरी तापमान २५ ते ३० अंश सेल्सिअस पर्यंत असते. रायगड जिल्ह्यात सरासरी २५०० मिलिमीटर पाऊस पडतो.
- हिवाळा (नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी) रायगड जिल्ह्यातील सर्वात थंड ऋतू आहे. या काळात सरासरी तापमान २० ते २५ अंश सेल्सिअस पर्यंत असते.
रायगड जिल्ह्यातील हवामानावर अरबी समुद्र आणि सह्याद्री पर्वत यांचा प्रभाव पडतो. अरबी समुद्रामुळे रायगड जिल्ह्यात दमट हवामान निर्माण होते. सह्याद्री पर्वत रायगड जिल्ह्याला पश्चिमेकडील वाऱ्यापासून संरक्षण देतात.
रायगड जिल्हा पिके
रायगड जिल्ह्यात भात हे प्रमुख पीक आहे. जिल्ह्यातील इतर प्रमुख पिकांमध्ये नाचणी, बाजरी, ज्वारी, मका, उडीद, मूग, तूर, हरभरा, सूर्यफूल, करडई आणि सोयाबीन यांचा समावेश आहे. जिल्ह्यात फळे आणि भाज्याही मोठ्या प्रमाणावर घेतल्या जातात. आंबा, काजू, नारळ, रताळे, कोकम आणि फणस ही जिल्ह्यातील प्रमुख फळे आहेत. टोमॅटो, वांगी, भेंडी, मिरची आणि कांदा ही जिल्ह्यातील प्रमुख भाज्या आहेत.
रायगड जिल्हा पर्यटनस्थळे | रायगड जिल्हा पाहण्यासारखी ठिकाणे
रायगड जिल्हा हा महाराष्ट्रातील एक ऐतिहासिक आणि नैसर्गिक सौंदर्याने नटलेला जिल्हा आहे.अनेक किल्ले, मंदिरे, समुद्रकिनारे आणि निसर्गरम्य ठिकाणांसाठी प्रसिद्ध आहे.
- रायगड:रायगड हा रायगड जिल्ह्यातील सर्वात प्रसिद्ध पर्यटनस्थळ आहे. शिवाजी महाराजांनी बांधलेला हा किल्ला, मराठा साम्राज्याची राजधानी होती. रायगडावर अनेक ऐतिहासिक वास्तू आहेत, जसे की राजवाडा, जगदीश्वर मंदिर, भवानी मंदिर आणि टाकी.
- माथेरान:माथेरान हे सह्याद्री पर्वत रांगेतील एक शांत आणि निसर्गरम्य हिल स्टेशन आहे. येथे कोणत्याही वाहनाला प्रवेश नाही, त्यामुळे हे ठिकाण शांत आणि प्रदूषणमुक्त आहे. माथेरानमध्ये अनेक प्रेक्षणीय स्थळे आहेत, जसे की एको पॉइंट, मंकी पॉइंट, लुईसा पॉइंट आणि रॉक्स.
- अलिबाग:अलिबाग हे रायगड जिल्ह्यातील एक प्रसिद्ध समुद्रकिनारा शहर आहे. येथे अनेक सुंदर समुद्रकिनारे आहेत, जसे की अक्षय बीच, नागाव बीच आणि किहीम बीच. अलिबागमध्ये अनेक ऐतिहासिक वास्तू देखील आहेत, जसे की कोरीव लेणी आणि कुलाबा किल्ला.
- पन्हाळा:पन्हाळा हा रायगड जिल्ह्यातील एक ऐतिहासिक किल्ला आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांचे ज्येष्ठ पुत्र संभाजी महाराज यांना येथे मुघलांनी कैदेत ठेवले होते. पन्हाळा किल्ल्यावरून आसपासच्या परिसराचे विहंगम दृश्य दिसते.
- जंजिरा:जंजिरा हा रायगड जिल्ह्यातील एक ऐतिहासिक जलदुर्ग आहे. हा किल्ला अरबी समुद्रात एका बेटावर बांधलेला आहे. जंजिरा किल्ला त्याच्या भव्य वास्तुकलेसाठी प्रसिद्ध आहे.
इतर पर्यटनस्थळे:
रायगड जिल्ह्यात अनेक इतर पर्यटनस्थळे देखील आहेत, जसे की
- सुवर्णदुर्ग
- मुरुड जंजिरा
- श्रीवर्धन
- हरिहरेश्वर
- कल्याण
- पनवेल
- कर्जत
रायगड जिल्हा हा पर्यटकांसाठी एक उत्तम पर्याय आहे. येथे प्रत्येक पर्यटकाला आवडतील अशी अनेक पर्यटनस्थळे आहेत.
हे ही वाचा : ठाणे जिल्हा संपूर्ण माहिती
अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला. आज आपण महाराष्ट्रातील रायगड जिल्ह्याची माहिती बघीतली. त्यामध्ये सुरवातीला आपण रायगड जिल्ह्याचा इतिहास बघितला. त्यानंतर आपण भौगोलिक माहिती, सीमा, रायगड जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या, वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल विस्तृत माहिती बघितली आणि शेवटी आपण रायगड जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघितली. अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला.
या लेखाबद्दल तुमच्या प्रतिक्रिया नक्की द्या आणि या लेखात असलेल्या माहिती व्यतिरिक्त तुमचा जवळ रायगड जिल्ह्याबद्दल जास्तीची माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कळवा आम्ही या लेखात ती समाविष्ट करू.
