नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील ठाणे जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण ठाणे जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण ठाणे जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, ठाणे जिल्ह्याच्या सीमा, ठाणे जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण ठाणे जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख ठाणे जिल्हा संपूर्ण माहिती | Thane District Information In Marathi
ठाणे जिल्हा माहिती | Thane Jilhyachi Sampurn Mahiti
ठाणे जिल्हा इतिहास
- ठाणे जिल्ह्यात मानवी वस्तीचा पुरावा अश्मयुगापासून आहे.
- ठाणे शहराचा उल्लेख अनेक प्राचीन ग्रंथांमध्ये जसे की पौराणिक ग्रंथ आणि बौद्ध जातक कथा यांमध्ये’शिवस्थली’ आणि ‘कल्याण’ नावाने आढळतो.
- शातवाहन, मौर्य, सातवाहन, चालुक्य आणि यादव यांसारख्या अनेक राजवंशांनी या जिल्ह्यावर राज्य केले.
- इटालियन प्रवासी मार्को पोलो यांनी १२९० मध्ये ठाण्याला भेट दिली होती.
- १३ व्या शतकात, ठाणे हे यादव साम्राज्याचा भाग बनले.
- १५३४ मध्ये, पोर्तुगीजांनी ठाण्यावर कब्जा केला आणि १७३७ पर्यंत तेथे राज्य केले.
- पोर्तुगीजांच्या राजवटीत, ठाणे हे एक महत्त्वपूर्ण व्यापार केंद्र बनले.
- १७३७ मध्ये, मराठ्यांनी पोर्तुगीजांना पराभूत करून ठाण्यावर ताबा मिळवला.
- १८१८ मध्ये, ठाणे जिल्हा ब्रिटिश राजवटीचा भाग बनला.
- ब्रिटिशांनी ठाण्यात अनेक विकासकामे केली, जसे की रस्ते, रेल्वे आणि शिक्षण संस्था.
- १९४७ मध्ये भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, ठाणे जिल्हा महाराष्ट्र राज्याचा भाग बनला.
- १९८१ मध्ये, ठाणे जिल्ह्याचे दोन भाग करण्यात आले – ठाणे आणि रायगड.
ठाणे जिल्हा सीमा
ठाणे जिल्हा महाराष्ट्राच्या कोकण विभागातील एक जिल्हा आहे. या जिल्ह्याची उत्तर सीमा पालघर जिल्ह्याला, पूर्व सीमा नाशिक आणि अहमदनगर जिल्ह्यांना, दक्षिण सीमा रायगड आणि पुणे जिल्ह्यांना आणि पश्चिम सीमा अरबी समुद्राला आणि मुंबई जिल्ह्याला लागून आहे.
ठाणे जिल्हा क्षेत्रफळ
ठाणे जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ 4,214 चौरस किलोमीटर आहे. हे महाराष्ट्राच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या 1.37% आहे.
ठाणे जिल्हा तालुके
ठाणे जिल्ह्यात खालील ७ तालुके आहेत: ठाणे, कल्याण, मुरबाड, भिवंडी, शहापूर, उल्हासनगर, अंबरनाथ
ठाणे शहर हे ठाणे जिल्ह्याचे मुख्यालय आहे.
ठाणे जिल्हा लोकसंख्या
- ठाणे जिल्ह्याची लोकसंख्या 2011 च्या जनगणनेनुसार 1,10,54,131 इतकी आहे. लोकसंख्या घनता 1,157 प्रति चौरस किलोमीटर आहे. पुरुषांची संख्या 56,38,247 आणि स्त्रियांची संख्या 54,15,884 आहे. लिंग गुणोत्तर 960 स्त्रिया प्रति 1000 पुरुष आहे. शहरी लोकसंख्या 82.87% आणि ग्रामीण लोकसंख्या 17.13% आहे.
- 2001 ते 2011 च्या दशकात ठाणे जिल्ह्याची लोकसंख्या 22.24% वाढली. 2011 ते 2023 (अंदाजे) या काळात लोकसंख्या 12.5% वाढून 1,24,15,000 पर्यंत पोहोचण्याचा अंदाज आहे.
- धर्मानुसार, हिंदू लोकसंख्येचा 82.43% हिस्सा आहेत, तर मुस्लिम 10.94%, बौद्ध 4.04%, ख्रिश्चन 1.07%, शीख 0.27%, जैन 0.16% आणि इतर 1.09% आहेत.
ठाणे जिल्हा वनक्षेत्र
- ठाणे जिल्ह्याचे वनक्षेत्र ९०९.१७ चौरस किलोमीटर आहे, जे जिल्ह्याच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या २१.७३ टक्के आहे. जिल्ह्यातील वनक्षेत्र दोन मुख्य विभागांमध्ये विभागलेले आहे:
- ठाणे वन विभाग: या विभागात ठाणे, कल्याण, डोंबिवली, भिवंडी आणि शहापूर तालुके समाविष्ट आहेत. या विभागाचे एकूण वनक्षेत्र ५७७.७७ चौरस किलोमीटर आहे.
- संगमनेर वन विभाग: या विभागात अंबरनाथ, उल्हासनगर, मुरबाड आणि वसई तालुके समाविष्ट आहेत. या विभागाचे एकूण वनक्षेत्र ३३१.४० चौरस किलोमीटर आहे.
ठाणे जिल्ह्यातील प्रमुख वनक्षेत्रे खालीलप्रमाणे आहेत:
- संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान: हे राष्ट्रीय उद्यान ठाणे शहराच्या उत्तरेस आहे आणि ते १०३.०९ चौरस किलोमीटर क्षेत्र व्यापते. हे उद्यान विविध प्रकारच्या वनस्पती आणि प्राणी जीवनाचे घर आहे, ज्यात बिबट्या, चितळ, सांबर आणि रानडुक्कर यांचा समावेश आहे.
- तुर्भे वन: हे वन ठाणे शहराच्या पूर्वेस आहे आणि ते २१.२७ चौरस किलोमीटर क्षेत्र व्यापते. हे वन पक्षी निरीक्षणासाठी एक लोकप्रिय ठिकाण आहे.
- मोखडा वन: हे वन ठाणे शहराच्या पश्चिमेस आहे आणि ते ८.२५ चौरस किलोमीटर क्षेत्र व्यापते. हे वन ट्रेकिंगसाठी एक लोकप्रिय ठिकाण आहे.
- माथेरान: हे ठिकाण ठाणे जिल्ह्यातील एक हिल स्टेशन आहे आणि ते ८.५० चौरस किलोमीटर क्षेत्र व्यापते. हे ठिकाण त्याच्या नयनरम्य दृश्ये आणि थंड हवामानासाठी प्रसिद्ध आहे.
ठाणे जिल्हा नद्या
ठाणे जिल्ह्यात अनेक नद्या आहेत, ज्यापैकी प्रमुख दोन नद्या आहेत:
- वैतरणा नदी: ही नदी नाशिक जिल्ह्यातील त्र्यंबकेश्वर येथून उगम पावते आणि ठाणे जिल्ह्यातील शहापूर, वाडा, पालघर तालुक्यातून वाहते. आणि नवघर येथे अरबी समुद्राला मिळते. ही नदी ठाणे जिल्ह्यातील सर्वात लांब नदी आहे आणि मुंबई शहरासाठी पिण्याच्या पाण्याचा मुख्य स्रोत आहे.
- उल्हास नदी: ही नदी भंडारा जिल्ह्यातील सेलूदरी येथून उगम पावते आणि ठाणे जिल्ह्यातील कल्याण, डोंबिवली, ठाणे आणि मुरबाड तालुक्यातून वाहते आणि वसई खाडीला मिळते. ही नदी ठाणे जिल्ह्यातील दुसरी सर्वात लांब नदी आहे आणि मुंबई महानगर क्षेत्रासाठी औद्योगिक आणि घरगुती सांडपाण्याचा मुख्य प्रवाह आहे.
ठाणे जिल्ह्यातील इतर प्रमुख नद्यांमध्ये हे समाविष्ट आहे:
- काळू नदी: ही नदी ठाणे जिल्ह्यातील शहापूर तालुक्यातून उगम पावते आणि कल्याण तालुक्यात उल्हास नदीला मिळते.
- भातसा नदी: ही नदी ठाणे जिल्ह्यातील शहापूर तालुक्यातून उगम पावते आणि कल्याण तालुक्यात उल्हास नदीला मिळते.
- पन्हाळा नदी: ही नदी ठाणे जिल्ह्यातील अंबरनाथ तालुक्यातून उगम पावते आणि उल्हास नदीला मिळते. विरार तालुका.
ठाणे जिल्हा धरणे
ठाणे जिल्ह्यात अनेक धरणे आहेत, जी जिल्ह्याला पिण्यासाठी आणि सिंचनासाठी पाणी पुरवतात. काही प्रमुख धरणे खालीलप्रमाणे आहेत:
१. भातसा धरण
भातसा धरण हे ठाणे जिल्ह्यातील सर्वात मोठे धरण आहे. हे धरण शहापूर तालुक्यात भातसा नदीवर बांधले आहे. भातसा धरणाची पाणी साठवण क्षमता 517 दशलक्ष घनमीटर आहे. हे धरण मुंबई आणि ठाणे शहरांना पिण्यासाठी पाणी पुरवते.
२. बारवी धरण
बारवी धरण हे ठाणे जिल्ह्यातील दुसरे सर्वात मोठे धरण आहे. हे धरण कल्याण तालुक्यात बारवी नदीवर बांधले आहे. बारवी धरणाची पाणी साठवण क्षमता 218 दशलक्ष घनमीटर आहे. हे धरण ठाणे शहरासह आसपासच्या शहरांना आणि गावांना पिण्यासाठी आणि सिंचनासाठी पाणी पुरवते.
३. सूर्या धामणी धरण
सूर्या धामणी धरण हे ठाणे जिल्ह्यातील वसई तालुक्यात सूर्या नदीवर बांधलेले एक मध्यम आकाराचे धरण आहे. या धरणाची पाणी साठवण क्षमता 93 दशलक्ष घनमीटर आहे. हे धरण वसई शहरासह आसपासच्या शहरांना आणि गावांना पिण्यासाठी आणि सिंचनासाठी पाणी पुरवते.
४. सूर्या कवडासे धरण
सूर्या कवडासे धरण हे ठाणे जिल्ह्यातील शहापूर तालुक्यात सूर्या नदीवर बांधलेले एक लहान धरण आहे. या धरणाची पाणी साठवण क्षमता 23 दशलक्ष घनमीटर आहे. हे धरण शहापूर तालुक्यातील गावांना सिंचनासाठी पाणी पुरवते.
या व्यतिरिक्त, ठाणे जिल्ह्यात अनेक लहान धरणे आहे जसे की मोडक सागर धरण, तिवरा धरण,वासई धरण, मोखाडा धरण, काळू धरण
पन्हाळा धरण जी जिल्ह्यातील विविध भागात पिण्यासाठी आणि सिंचनासाठी पाणी पुरवतात.
ठाणे जिल्हा हवामान
- उन्हाळा (मार्च ते मे):
ठाणे जिल्ह्यात उन्हाळा उष्ण आणि दमट असतो. सरासरी तापमान 30°C ते 35°C पर्यंत असते. एप्रिल आणि मे महिन्यात तापमान 40°C पर्यंत पोहोचू शकते. दमटपणा जास्त असतो आणि उष्णतेमुळे त्रास होऊ शकतो. या काळात पाऊस कमी पडतो.
- पावसाळा (जून ते ऑक्टोबर):
जून महिन्याच्या सुरुवातीला पावसाळा सुरू होतो आणि ऑक्टोबर पर्यंत चालतो. सरासरी वार्षिक पाऊस 2500 मिमी ते 3000 मिमी पर्यंत असतो. जुलै आणि ऑगस्ट महिन्यात सर्वाधिक पाऊस पडतो. हवामान थोडे थंड आणि दमट असते.
- हिवाळा (नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी):
हिवाळा ऋतू तुलनेने थंड आणि सुखद असतो. सरासरी तापमान 20°C ते 25°C पर्यंत असते. डिसेंबर आणि जानेवारी महिन्यात तापमान 15°C पर्यंत खाली जाऊ शकते. हवामान कोरडे आणि थोडे थंड असते. या ऋतूमध्ये पाऊस कमी पडतो.
ठाणे जिल्हा पिके
ठाणे जिल्ह्यात विविध प्रकारची पिके घेतली जातात. जिल्ह्यातील प्रमुख पिके खालीलप्रमाणे आहेत:
- भात: भात हा ठाणे जिल्ह्यातील मुख्य पीक आहे. हा जिल्ह्यातील बहुतेक भागातील खरीप हंगामात घेतला जातो.
- नाचणी: नाचणी हे ठाणे जिल्ह्यातील दुसरे महत्त्वाचे पीक आहे. हे प्रामुख्याने जिल्ह्याच्या डोंगराळ भागात खरीप हंगामात घेतले जाते.
- वरी: वरी हे ठाणे जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे पीक आहे. हे प्रामुख्याने जिल्ह्याच्या पूर्व भागात खरीप हंगामात घेतले जाते.
- ज्वारी: ज्वारी हे ठाणे जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे पीक आहे. हे प्रामुख्याने जिल्ह्याच्या मध्य भागात खरीप हंगामात घेतले जाते.
- बाजरी: बाजरी हे ठाणे जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे पीक आहे. हे प्रामुख्याने जिल्ह्याच्या पश्चिम भागात खरीप हंगामात घेतले जाते.
- कापूस: कापूस हे ठाणे जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे पीक आहे. हे प्रामुख्याने जिल्ह्याच्या दक्षिण भागात खरीप हंगामात घेतले जाते.
- उस: ऊस हे ठाणे जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे पीक आहे. हे प्रामुख्याने जिल्ह्याच्या पूर्व भागात उन्हाळी हंगामात घेतले जाते.
- फळे: ठाणे जिल्हा विविध प्रकारच्या फळांसाठी प्रसिद्ध आहे. आंबा, काजू, नारळ, आणि फणस ही जिल्ह्यातील काही प्रमुख फळे आहेत.
- भाज्या: ठाणे जिल्हा विविध प्रकारच्या भाज्यांसाठी प्रसिद्ध आहे. टोमॅटो, बटाटा, कांदा आणि मिरची ही जिल्ह्यातील काही प्रमुख भाज्या आहेत.
ठाणे जिल्हा पर्यटनस्थळे | ठाणे जिल्हा पाहण्यासारखी ठिकाणे
ठाणे जिल्हा हा महाराष्ट्रातील एक समृद्ध आणि वैविध्यपूर्ण जिल्हा आहे जो पर्यटकांसाठी अनेक आकर्षणे प्रदान करतो. येथे काही ठळक पर्यटनस्थळे आहेत:
ऐतिहासिक स्थळे:
- शिवनेरी किल्ला: शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान असलेला हा एक भव्य किल्ला आहे.
- जंजिरा किल्ला: हा समुद्रकिनारी किल्ला त्याच्या भव्य वास्तुकलेसाठी प्रसिद्ध आहे.
- अंबरनाथ लेणी: ही प्राचीन बौद्ध लेणी त्यांच्या शिल्पकलेसाठी प्रसिद्ध आहेत.
- ठाणे शहर: हे शहर अनेक ऐतिहासिक वास्तूंसाठी प्रसिद्ध आहे, ज्यात ठाणे म्युनिसिपल कॉर्पोरेशन बिल्डिंग आणि कपालेश्वर मंदिर यांचा समावेश आहे.
धार्मिक स्थळे:
- सिद्धिविनायक मंदिर: हे गणपतीचे प्रसिद्ध मंदिर आहे आणि दर्शनासाठी नेहमी गर्दी असते.
- वालुकेश्वर मंदिर: हे शिवमंदिर त्याच्या नैसर्गिक शिवलिंगासाठी प्रसिद्ध आहे.
- कळवा-मुरबाड: या भागात अनेक प्राचीन मंदिरे आहेत, जसे की त्र्यंबकेश्वर मंदिर, रामेश्वर मंदिर आणि जगन्नाथ मंदिर.
निसर्गरम्य ठिकाणे:
- माथेरान: हे हिल स्टेशन त्याच्या निसर्गरम्य सौंदर्यासाठी आणि शांत वातावरणासाठी प्रसिद्ध आहे.
- मौलिंग: हे ठिकाण त्याच्या धबधब्यासाठी आणि ट्रेकिंगसाठी प्रसिद्ध आहे.
- तळोजा: हे ठिकाण त्याच्या सुंदर समुद्रकिनाऱ्यासाठी प्रसिद्ध आहे.
- संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान: हे राष्ट्रीय उद्यान विविध प्रकारच्या वनस्पती आणि प्राणी जीवनासाठी प्रसिद्ध आहे.
इतर आकर्षणे:
- एस्सेल वर्ल्ड: हे मनोरंजन उद्यान विविध प्रकारच्या राइड्स आणि आकर्षणांसह प्रसिद्ध आहे.
- वाटर किंगडम: हे जलविहार उद्यान विविध प्रकारच्या वॉटर स्लाइड्स आणि पूलसह प्रसिद्ध आहे.
- मंडला: हे गाव त्याच्या पारंपरिक कला आणि हस्तकलांसाठी प्रसिद्ध आहे.
अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला. आज आपण महाराष्ट्रातील ठाणे जिल्हा माहिती बघीतली. त्यामध्ये सुरवातीला आपण ठाणे जिल्ह्याचा इतिहास बघितला. त्यानंतर आपण भौगोलिक माहिती, सीमा, ठाणे जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या, वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल विस्तृत माहिती बघितली आणि शेवटी आपण ठाणे जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघितली. अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला.
या लेखाबद्दल तुमच्या प्रतिक्रिया नक्की द्या आणि या लेखात असलेल्या माहिती व्यतिरिक्त तुमचा जवळ ठाणे जिल्ह्याबद्दल जास्तीची माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कळवा आम्ही या लेखात ती समाविष्ट करू. अश्याच नवनवीन पोस्ट साठी आपला MPSC School ह्या ब्लॉग ला फॉलो करायला विसरू नका.
