नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील रत्नागिरी जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण रत्नागिरी जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण रत्नागिरी जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, रत्नागिरी जिल्ह्याच्या सीमा, रत्नागिरी जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण रत्नागिरी जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख रत्नागिरी जिल्हा संपूर्ण माहिती | Ratnagiri District Information In Marathi
रत्नागिरी जिल्हा माहिती (Ratnagiri Jilhyachi Sampurn Mahiti)
रत्नागिरी जिल्हा इतिहास (Ratnagiri District History in Marathi)
- हडप्पा संस्कृतीच्या काळापासून या प्रदेशात मानवी वस्तीचे पुरावे सापडले आहेत.
- रत्नागिरी जिल्हा पूर्वी ‘रत्नपुरी’ म्हणून ओळखला जात होता.
- पुराणानुसार, भगवान परशुरामांनी या भूमीचा निर्माण केल्याचे मानले जाते.
- मौर्य, सातवाहन, चालुक्य, राष्ट्रकूट, यादव आणि शिलाहार यांसारख्या अनेक राजवंशांनी या जिल्ह्यावर राज्य केले.
- रत्नागिरी शहराची स्थापना 12 व्या शतकात शिलाहार राजा भोज यांनी केली.
- 16 व्या शतकात, रत्नागिरी पोर्तुगीजांच्या ताब्यात गेले आणि 17 व्या शतकात ते मराठ्यांच्या ताब्यात आले.
- व्याडमुनी, ज्ञानेश्वर आणि तुकाराम यांसारख्या अनेक संतांनी या प्रदेशात प्रचार केला.
- 19 व्या शतकात, रत्नागिरी ब्रिटिश राजवटीचा भाग बनले.
- 1857 च्या स्वातंत्र्यसंग्रामात रत्नागिरीतील अनेक लोकांनी भाग घेतला.
- लोकमान्य टिळक आणि स्वातंत्र्यवीर सावरकर यांसारख्या अनेक राष्ट्रीय नेत्यांचा जन्म रत्नागिरीत झाला.
- 1947 मध्ये भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर, रत्नागिरी महाराष्ट्राचा भाग बनले.
रत्नागिरी जिल्हा सीमा (Ratnagiri district boundary in Marathi)
रत्नागिरी जिल्हा कोकण विभागातील एक जिल्हा आहे. रत्नागिरी शहराचे मुख्यालय आहे. रत्नागिरी जिल्ह्याच्या उत्तरेस रायगड जिल्हा, पूर्वेस सांगली, कोल्हापूर आणि सतारा जिल्हे, दक्षिणेस सिंधुदुर्ग जिल्हा आणि पश्चिमेस अरबी समुद्र आहे.पूर्वेला सह्याद्रीची रांग व पश्चिमेला समुद्र असा हा चिंचोळा, उभट आकाराचा, दक्षिणोत्तर पसरलेला जिल्हा आहे.
रत्नागिरी जिल्हा क्षेत्रफळ (Ratnagiri District Area in Marathi)
रत्नागिरी जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ ८,२०८ चौरस किलोमीटर आहे. हे महाराष्ट्रातील क्षेत्रफळानुसार ११ व्या क्रमांकाचे जिल्हा आहे.
रत्नागिरी जिल्हा तालुके (Ratnagiri District Taluka in Marathi)
रत्नागिरी जिल्ह्यात खालील ९ तालुके आहेत:
१. रत्नागिरी २. दापोली ३. खेड ४. चिपळूण ५. गुहागर ६. संगमेश्वर ७. मंडणगड ८. लांजा ९. राजापूर
रत्नागिरी जिल्हा लोकसंख्या (Ratnagiri District Population in Marathi)
रत्नागिरी जिल्ह्याची लोकसंख्या २०११ च्या जनगणनेनुसार १६,१५,०६९ इतकी होती. यामध्ये पुरुषांची संख्या ८,१६,८४३ तर महिलांची संख्या ७,९८,२२६ इतकी होती. जिल्ह्याची लोकसंख्या घनता ३८६ व्यक्ती प्रति चौरस किलोमीटर इतकी आहे. साक्षरता दराबाबत, जिल्ह्याचा एकूण साक्षरता दर ८७.४४ टक्के असून पुरुष साक्षरता दर ९२.४३ टक्के आणि स्त्री साक्षरता दर ८२.३५ टक्के आहे. लिंग गुणोत्तर ९७७ इतका आहे, म्हणजेच दर हजार पुरुषांवर ९७७ स्त्रिया आहेत.
रत्नागिरी जिल्हा वनक्षेत्र (Ratnagiri District Forest Area in Marathi)
रत्नागिरी जिल्ह्यात ५२ टक्के वनक्षेत्र आहे. राज्यात गडचिरोलीनंतर रत्नागिरी जिल्ह्यात सर्वाधिक वनक्षेत्र आहे. रत्नागिरी जिल्ह्याचे एकूण क्षेत्रफळ ८२०८ चौरस किलोमीटर आहे. त्यापैकी ४२६४.४५ चौरस किलोमीटर वनक्षेत्र आहे. रत्नागिरी जिल्ह्यातील वनक्षेत्र खालीलप्रमाणे आहे:
- सघन वन: 1809.35 चौरस किलोमीटर
- मध्यम घनता वन: 1455.10 चौरस किलोमीटर
- खुल्या वन: 1000.00 चौरस किलोमीटर
रत्नागिरी जिल्ह्यातील वनक्षेत्रात विविध प्रकारची वनस्पती आणि प्राणी आढळतात. येथील प्रमुख वनस्पतींमध्ये सागवान, तीर्थ, साल, आंबा, काजू, नारळ आणि फणस यांचा समावेश आहे. येथील प्रमुख प्राण्यांमध्ये वाघ, बिबट्या, हत्ती, चितळ, सांबर, रानडुक्कर आणि अस्वल यांचा समावेश आहे.
रत्नागिरी जिल्हा नद्या (Ratnagiri District Rivers in Marathi)
रत्नागिरी जिल्हा हा महाराष्ट्रातील एक नैसर्गिक सौंदर्याने नटलेला जिल्हा आहे. सह्याद्री पर्वत रांगेच्या कुशीतून वाहणाऱ्या अनेक नद्या या जिल्ह्याला जीवन देतात. या नद्या केवळ जिल्ह्यातील जलसंपदेचा मुख्य आधार नाहीत तर पर्यटन आणि कृषी साठीही महत्त्वपूर्ण आहेत.
रत्नागिरी जिल्ह्यातील प्रमुख नद्या:
- काजळी नदी: ही नदी लांजा तालुक्यातून वाहते आणि तेथील काजळी धबधबा साठी प्रसिद्ध आहे.
- केव नदी: ही नदी दापोली तालुक्यातून वाहते आणि केव गणपती साठी प्रसिद्ध आहे.
- गड नदी: ही नदी चिपळूण तालुक्यातून वाहते आणि गड किल्ला साठी प्रसिद्ध आहे.
- जगबुडी नदी: ही नदी रत्नागिरी तालुक्यातून वाहते आणि जगबुडी गणपती साठी प्रसिद्ध आहे.
- जोग नदी: ही नदी खेड तालुक्यातून वाहते आणि जोग धबधबा साठी प्रसिद्ध आहे.
- बाव नदी: ही नदी राजापूर तालुक्यातून वाहते आणि बाव गणपती साठी प्रसिद्ध आहे.
- मुचकुंदी नदी: ही नदी संगमेश्वर तालुक्यातून वाहते आणि मुचकुंदी धबधबा साठी प्रसिद्ध आहे.
- वाघोटण नदी: ही नदी दापोली तालुक्यातून वाहते आणि वाघोटण बीच साठी प्रसिद्ध आहे.
- वाशिष्ठी नदी: ही नदी चिपळूण तालुक्यातून वाहते आणि वाशिष्ठी गणपती साठी प्रसिद्ध आहे.
- शास्त्री नदी: ही नदी संगमेश्वर तालुक्यातून वाहते आणि शास्त्री धबधबा साठी प्रसिद्ध आहे.
- शिवनदी: ही नदी दापोली तालुक्यातून वाहते आणि शिवनंदी बीच साठी प्रसिद्ध आहे.
- सप्तलिंगी नदी: ही नदी रत्नागिरी तालुक्यातून वाहते आणि सप्तलिंगी गणपती साठी प्रसिद्ध आहे.
- सावित्री नदी: ही नदी दापोली तालुक्यातून वाहते आणि सावित्री बीच साठी प्रसिद्ध आहे.
या नद्या रत्नागिरी जिल्ह्यातील नैसर्गिक सौंदर्याचा महत्वाचा भाग आहेत. पर्यटन आणि कृषी साठीही या नद्या महत्त्वपूर्ण आहेत. स्थानिक लोकांसाठी या नद्या जीवनदायी आहेत.
रत्नागिरी जिल्हा धरणे (Ratnagiri district strike in Marathi)
त्नागिरी जिल्ह्यात 63 धरणे आहेत, त्यापैकी 3 मध्यम आणि 60 लघु.
खेड – शिरवली
शिरवली धरण हे महाराष्ट्रातील रत्नागिरी जिल्ह्यातील खेड तालुक्यात शिरवली नदीवर बांधलेले एक धरण आहे. हे धरण 1982 साली पूर्ण झाले आणि सिंचनासाठी वापरले जाते. धरणाची पाणीसाठा क्षमता 54.45 दशलक्ष घनमीटर आणि उपयुक्त पाणीसाठा 45.45 दशलक्ष घनमीटर आहे.
राजापूर – चिपळूण
चिपळूण धरण हे महाराष्ट्रातील रत्नागिरी जिल्ह्यातील राजापूर तालुक्यात तारळी नदीवर बांधलेले एक धरण आहे. हे धरण 2004 साली पूर्ण झाले आणि सिंचन आणि जलविद्युत निर्मितीसाठी वापरले जाते. धरणाची पाणीसाठा क्षमता 113.90 दशलक्ष घनमीटर आणि उपयुक्त पाणीसाठा 91.90 दशलक्ष घनमीटर आहे.
संगमेश्वर – वेंगुर्ला
वेंगुर्ला धरण हे महाराष्ट्रातील रत्नागिरी जिल्ह्यातील संगमेश्वर तालुक्यात शास्त्री नदीवर बांधलेले एक धरण आहे. हे धरण 2006 साली पूर्ण झाले आणि सिंचन आणि जलविद्युत निर्मितीसाठी वापरले जाते. धरणाची पाणीसाठा क्षमता 108.70 दशलक्ष घनमीटर आणि उपयुक्त पाणीसाठा 88.70 दशलक्ष घनमीटर आहे.
या व्यतिरिक्त लहान धरणांची माहिती खालील प्रमाणे
| धरणाचे नाव | नदी | पाणीसाठा क्षमता | उपयुक्त पाणीसाठा | उद्देश |
| चिंचाळी | गडनदी | 0.23 | 0.18 | सिंचन, पेयजल |
| दापोली – सोंडेघर | वारना नदी | 18 | 13.5 | सिंचन, उद्योग, पेयजल |
| सुकोंडी | सुकोंडी नदी | 0.12 | 0.09 | सिंचन |
| टांगर | तांगर नदी | 0.07 | 0.05 | सिंचन |
| पंचनदी | पाच नद्यांचे संगम | 0.32 | 0.24 | सिंचन |
| शेलडी | शेलडी नदी | 2.2 | 1.65 | सिंचन, पेयजल |
| तिवरे | तिवरे नदी | 2.1 | 1.58 | सिंचन, पेयजल |
| मालघर | मालघर नदी | 2.2 | 1.65 | सिंचन, पेयजल |
| कळंवडे | कळंवडे नदी | 0.56 | 0.42 | सिंचन |
| अडरे | अडरे नदी | 0.32 | 0.24 | सिंचन |
| मोरवणे | मोरवणे नदी | 0.75 | 0.56 | सिंचन |
| आंबतखोल | आंबतखोल नदी | 0.15 | 0.11 | सिंचन |
| खोपड | शास्त्री नदी | 12.9 | 9.68 | सिंचन, उद्योग, पेयजल |
| गुहागर – गुहागर | निळ नदी | 0.65 | 0.49 | सिंचन, पेयजल |
| टेलेवाडी | बेळे नदी | 0.28 | 0.21 | सिंचन |
| कडवई | कडवई नदी | 0.09 | 0.07 | सिंचन |
| साखरपा | साखरपा नदी | 0.23 | 0.17 | सिंचन |
| रत्नागिरी – शीळ | निळ व गाळ नद्यांचे संगम | 4.1 | 3.08 | सिंचन, उद्योग, पेयजल |
| लांजा – शिपोशी | शास्त्री नदी | 8.3 | 6.23 | सिंचन, उद्योग, पेयजल |
रत्नागिरी जिल्हा हवामान (Ratnagiri District Weather in Marathi)
रत्नागिरी जिल्हा हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील एक कोकण मधील जिल्हा आहे. येथील हवामान उष्णकटिबंधीय मान्सून प्रकारचे आहे.
- उन्हाळा (मार्च ते मे): उन्हाळ्यात तापमान ३० ते ३५ अंश सेल्सिअस पर्यंत पोहोचते. हवामान कोरडे आणि दमट असते.
- पावसाळा (जून ते ऑक्टोबर): पावसाळ्यात जिल्ह्यात मुसळधार पाऊस पडतो. सरासरी वार्षिक पर्जन्यमान २५०० मिमी पर्यंत असते.
- हिवाळा (नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी): हिवाळ्यात तापमान २५ ते ३० अंश सेल्सिअस पर्यंत असते. हवामान थंड आणि सुखद असते.
रत्नागिरी जिल्हा पिके (Ratnagiri District Crops in Marathi)
रत्नागिरी जिल्हा हा कोकण विभागातील एक जिल्हा आहे. हा जिल्हा आपल्या नैसर्गिक सौंदर्यासाठी आणि काजू, आंबा आणि नारळ यांसारख्या विविध प्रकारच्या पिकांसाठी प्रसिद्ध आहे. रत्नागिरी जिल्ह्यातील प्रमुख पिके खालीलप्रमाणे आहेत:
- धान्य पिके:भात, नाचणी, वरी, ज्वारी, बाजरी
- कडधान्य पिके:तूर, मूग, उडीद, मटकी, चवळी
- तेलबिया पिके:शेंगदाणा, सूर्यफूल, करडई, तीळ
- फळे:आंबा, काजू, नारळ, फणस, कोकम, जांभूळ, पेरू, सीताफळ
- भाजीपाला:भेंडी, टोमॅटो, वांगी, मिरची, कांदा, लसूण, आले
- मसाले:हळद, मिरची,आले, धने, जिरे
- औषधी वनस्पती:तुळस, कोरफड, अश्वगंधा, मुळा
रत्नागिरी जिल्ह्यातील हवामान आणि जमीन विविध प्रकारच्या पिके घेण्यासाठी अनुकूल आहे. जिल्ह्यातील बहुतेक भागात पाऊस पडतो, ज्यामुळे भातासारख्या धान्य पिकांची लागवड होते. जिल्ह्यात काही भागात आंबा, काजू आणि नारळ यांसारख्या फळांची लागवड मोठ्या प्रमाणावर होते.
रत्नागिरी जिल्हा पर्यटनस्थळे (Ratnagiri District Tourist Places in Marathi)
रत्नागिरी जिल्हा हा महाराष्ट्रातील कोकण विभागातील एक जिल्हा आहे. हा जिल्हा आपल्या नैसर्गिक सौंदर्य, ऐतिहासिक वास्तू आणि धार्मिक स्थळांसाठी प्रसिद्ध आहे. रत्नागिरीमध्ये अनेक पर्यटनस्थळे आहेत जी पर्यटकांना आकर्षित करतात.
रत्नागिरी जिल्ह्यातील काही प्रसिद्ध पर्यटनस्थळे:
- रत्नदुर्ग किल्ला: शिवाजी महाराजांनी बांधलेला हा किल्ला रत्नागिरी शहराच्या अगदी जवळ आहे. किल्ल्यावरून रत्नागिरी शहराचा आणि अरबी समुद्राचा मनोरम देखावा दिसतो.
- थिबा राजवाडा: म्यानमारमधून निर्वासित राजा थिबा यांना ब्रिटिशांनी रत्नागिरीमध्ये ठेवले होते. त्यांचा राजवाडा आजही पर्यटकांसाठी खुला आहे. राजवाड्यात थिबा राजांशी संबंधित अनेक वस्तू आणि कलाकृती प्रदर्शनात ठेवण्यात आल्या आहेत.
- गणपतीपुळे: येथील गणपती मंदिर अतिशय प्रसिद्ध आहे. हे मंदिर स्वयंभू गणपतीला समर्पित आहे. गणपतीपुळे हे एक लोकप्रिय धार्मिक स्थळ आहे.
- मालगुंड: येथील डॉ. विवेक भिडे यांनी स्थापन केलेले ‘जैवविविधता उद्यान’ पर्यटकांसाठी आकर्षणाचे ठिकाण आहे. या उद्यानात विविध प्रकारचे पक्षी, प्राणी आणि वनस्पती पाहायला मिळतात.
- रत्नागिरी बीच: स्वच्छ आणि सुंदर समुद्रकिनारा. रत्नागिरी शहरातील हा एक लोकप्रिय पर्यटनस्थळ आहे.
- तारकर्ली बीच: काळ्या वाळूचा समुद्रकिनारा. तारकर्ली हे एक शांत आणि सुंदर समुद्रकिनारी गाव आहे.
- आदर्श बीच: शांत आणि निर्मनुष्य समुद्रकिनारा. शांतता आणि निसर्गाचा आनंद घेण्यासाठी हे एक उत्तम ठिकाण आहे.
- दापोली: येथील ‘सुवर्ण गणपती’ मंदिर प्रसिद्ध आहे. दापोली हे एक लोकप्रिय पर्यटनस्थळ आहे.
- गणपतीपुळे: येथील ‘गणेशगुळा’ नावाचा गुहामंदिर अतिशय सुंदर आहे. गणेशगुळा हे एक शांत आणि निसर्गरम्य ठिकाण आहे.
- आंजर्ले: येथील ‘आंजर्ले बीच’ आणि ‘विजयदुर्ग किल्ला’ पर्यटकांसाठी आकर्षणाचे ठिकाण आहे. आंजर्ले हे एक शांत आणि सुंदर समुद्रकिनारी गाव आहे.
- श्री भागेश्वर मंदिर: रत्नागिरी शहरातील हे मंदिर भगवान शिवाला समर्पित आहे. श्री भागेश्वर मंदिर हे रत्नागिरीमधील एक प्रमुख धार्मिक स्थळ आहे.
- गणपतीपुळे: येथील गणपती मंदिर अतिशय प्रसिद्ध आहे. हे मंदिर स्वयंभू गणपतीला समर्पित आहे. गणपतीपुळे हे एक लोकप्रिय धार्मिक स्थळ आहे.
- दापोली: येथील ‘सुवर्ण गणपती’ मंदिर प्रसिद्ध आहे. सुवर्ण गणपती मंदिर हे दापोलीमधील एक प्रमुख धार्मिक स्थळ आहे.
- रत्नागिरी मधील मत्स्यालय: येथे तुम्हाला विविध प्रकारचे जलचर प्राणी पाहायला मिळतील. रत्नागिरी मधील मत्स्यालय हे एक मनोरंजक आणि शैक्षणिक ठिकाण आहे.
- रत्नागिरी मधील बाजारपेठ: येथे तुम्हाला ताजे सीफूड आणि स्थानिक हस्तकला खरेदी करता येतील. रत्नागिरी मधील बाजारपेठ हे एक चांगले ठिकाण आहे जिथे तुम्हाला रत्नागिरीची विशिष्ट वस्तू खरेदी करता येतील.
अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला. आज आपण महाराष्ट्रातील रत्नागिरी जिल्ह्याची माहिती बघीतली. त्यामध्ये सुरवातीला आपण रत्नागिरी जिल्ह्याचा इतिहास बघितला. त्यानंतर आपण भौगोलिक माहिती, सीमा, रत्नागिरी जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या, वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल विस्तृत माहिती बघितली आणि शेवटी आपण रत्नागिरी जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघितली. अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला.
या लेखाबद्दल तुमच्या प्रतिक्रिया नक्की द्या आणि या लेखात असलेल्या माहिती व्यतिरिक्त तुमचा जवळ रत्नागिरी जिल्ह्याबद्दल जास्तीची माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कळवा आम्ही या लेखात ती समाविष्ट करू.
