सांगली जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती

नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील सांगली जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण सांगली जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण सांगली जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, सांगली जिल्ह्याच्या सीमा, सांगली जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण सांगली जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख सांगली जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती | Sangali District Information In Marathi

Table of Contents

सांगली जिल्ह्याची माहिती | Sangali District Information In Marathi

सांगली जिल्ह्याचा इतिहास

सांगली जिल्हा, महाराष्ट्राच्या सुप्रसिद्ध इतिहासाचा अभूतपूर्व हिस्सा आहे. या जिल्ह्याचे सौंदर्य, सांस्कृतिक धरोहर, आणि महत्त्वपूर्ण व्यक्तित्वांमुळे ते अनुपम आहे.
सांगली जिल्हा, १९४९ मध्ये सांगली तालुकेच्या सहा तालुकांची सहित मिळून निर्मित झालेला होता. त्या समयातील तालुके जत, औंध, कुरुंदवाड, मिरज, आणि सांगली होते. या तालुकांच्या संघटनेने सांगली जिल्हा स्थापना केली. पुढे, १९६० मध्ये ते दक्षिण सातारा जिल्हा नावाने बदलले गेले.
सांगली जिल्ह्याच्या ऐतिहासिक वाढदिवसानिमित्त, १९६५ मध्ये नवे तालुके कवठे महांकाळ आणि आटपाडी येथे स्थापित केले गेले. इ.स. २००२ मध्ये कडेगाव नावाचे १०वे तालुक जोडले गेले.
सांगलीचे गणपती मंदिर, जे खाजगी आहे, त्याचे सर्व खर्च श्रीमंतराजे यांनी केले आहे. या जिल्ह्यात विकसित केलेल्या विष्णुदास भावे यांच्या पहिल्या मराठी नाटक “सीतास्वयंवर” म्हणजे एक विशेष घटनेचे उद्गार आहे.
सांगली जिल्ह्याच्या खासगीत आणि सांस्कृतिक परंपरेतील महत्त्वपूर्ण व्यक्तित्वांमध्ये, विठोजीराव चव्हाण आणि नाना पाटील हे व्यक्तित्व आहेत. विठोजीराव चव्हाण, औरंगजेबाच्या कळसांगत आणणारे, आणि नाना पाटील, स्वतंत्र संस्थानांचे प्रणेते, यांची सत्ता होती.

सांगली जिल्ह्याच्या सीमा

सांगली जिल्हा हा महाराष्ट्र राज्याच्या दक्षिण भागात वसलेला आहे. या जिल्ह्याची उत्तरेस सातारा व सोलापूर जिल्हे, पूर्वेस कर्नाटक राज्यातील विजापूर जिल्हा, दक्षिणेस कोल्हापूर जिल्हा आणि कर्नाटक राज्यातील विजापूर व बेळगाव जिल्हे तर पश्चिमेस रत्नागिरी जिल्हा आहे.
सांगली जिल्ह्याची उत्तर सीमा सातारा जिल्ह्याशी २०५ किमी लांबीची आहे. या सीमेवर कोकण रेल्वे, राष्ट्रीय महामार्ग ४८ व ४६ धावतात. सांगली जिल्ह्याची पूर्व सीमा कर्नाटक राज्यातील विजापूर जिल्ह्याशी ९६ किमी लांबीची आहे. या सीमेवर राष्ट्रीय महामार्ग ६६ धावतो. सांगली जिल्ह्याची दक्षिण सीमा कोल्हापूर जिल्ह्याशी १६८ किमी लांबीची आहे. या सीमेवर राष्ट्रीय महामार्ग ४८ धावतो. सांगली जिल्ह्याची पश्चिम सीमा रत्नागिरी जिल्ह्याशी १७० किमी लांबीची आहे. या सीमेवर कोकण रेल्वे व राष्ट्रीय महामार्ग ६६ धावतात.
सांगली जिल्ह्याची सीमा प्रामुख्याने नद्या, डोंगर व रस्ते यांनी बनलेली आहे. या जिल्ह्याच्या उत्तर सीमेवर कृष्णा नदी, पूर्व सीमेवर तुळजापूर-बेळगाव रस्ता, दक्षिण सीमेवर पंचगंगा नदी व पश्चिम सीमेवर रत्नागिरी-कोल्हापूर रस्ता आहे.

सांगली जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ

महाराष्ट्राच्या पश्चिम भागात वसलेल्या सांगली जिल्ह्याचं क्षेत्रफळ सुमारे 8,572 चौरस किलोमीटर आहे. मध्यम आकाराचा जिल्हा असून तो महाराष्ट्राच्या एकूण क्षेत्रफळापैकी सुमारे 2.7% व्यापतो.

सांगली जिल्ह्यातील तालुके

सांगली जिल्ह्याला एकूण दहा तालुके आहेत.ते पुढीलप्रमाणे:

मिरज: कृष्णा आणि वारणा नद्यांच्या संगमावर वसलेला हा जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण असून साखर आणि टेक्सटाईल उद्योगांसाठी प्रसिद्ध आहे. याच तालुक्यात श्री क्षेत्र पंढरपूर हे विठ्ठल मंदिरही आहे.
तासगाव: द्राक्षेच्या शेतीसाठी प्रसिद्ध असलेला तालुका. येथील धरणे आणि वनराई आकर्षक पर्यटन स्थळे आहेत.
खानापूर: हळदीचं उत्पादन मोठ्या प्रमाणात घेतले जातं. शिवाजी स्मारक आणि पन्हाळा किल्ला येथील ऐतिहासिक ठेवठा आहेत.
आटपाडी: पर्वतीय प्रदेश आणि घनदाट जंगले यासाठी प्रसिद्ध. बिदरगंज तलाव आणि टेकड्या हिरवाईने नटलेल्या आहेत.
जत: कृष्णा नदीकाठचा सुपीक तालुका. आतनूर तीर्थक्षेत्र आणि प्राचीन मंदिरे येथील वैशिष्ट्य आहेत.
कवठे महांकाळ: टेकड्या आणि धरणांनी वेढलेला तालुका. धार्मिक स्थळे आणि वारसास्थळांसाठी प्रसिद्ध आहे.
वाळवा: कोल्हापूर आणि सांगली यांच्या सीमेवर असलेला तालुका. हळदी उत्पादन आणि शेती मोठ्या प्रमाणात केली जाते.
शिराळा: साखर कारखान्यांसाठी प्रसिद्ध असलेला तालुका. नैसर्गिक सौंदर्याने नटलेला हा भाग पर्यटकांना आकर्षित करतो.
पलूस: कृष्णा नदी आणि तिचे उपनदी यांनी सिंचित असलेला तालुका. शेती आणि पशुपालन हा प्रमुख व्यवसाय.
कडेगाव: दुर्गम भूभाग असलेला हा तालुका. येथील वन्यजीवन आश्रयक्षेत्रे पर्यटकांचे लक्ष्य आहेत.

सांगली जिल्ह्याची लोकसंख्या

सांगली जिल्ह्याची लोकसंख्या 28,20,575 इतकी आहे. हे आकडे २०११ च्या जनगणनेनुसार आहेत. यात सर्व वयोगवर्गातील पुरुष आणि स्त्रियांचा समावेश आहे.
जिल्ह्याच्या एकूण लोकसंख्येपैकी सुमारे 51.7% लोक ग्रामीण भागात तर 48.3% लोक शहरी भागात राहतात. मराठी ही येथील प्रमुख भाषा असून, त्याव्यतिरिक्त हिंदी, कन्नड आणि उर्दू भाषा देखील बोलल्या जातात.
सांगली जिल्ह्याची सरासरी साक्षरता दर 87.3% आहे, पुरुषांची साक्षरता दर 92.5% तर स्त्रियांची साक्षरता दर 81.9% आहे.

सांगली जिल्ह्यातील वनक्षेत्र

सांगली जिल्ह्याचे एकूण भौगोलिक क्षेत्र 8,572 चौरस किलोमीटर आहे. त्यापैकी 150 चौरस किलोमीटर क्षेत्रावर वनक्षेत्र आहे. म्हणजेच जिल्ह्याच्या एकूण भौगोलिक क्षेत्राच्या 1.75% भागावर वनक्षेत्र आहे.
सांगली जिल्ह्यातील वनक्षेत्र प्रामुख्याने कृष्णा आणि वारणा नद्यांच्या खोऱ्यात आढळते. या भागात साल, बांबू, साग, कडूलिंब, करंज, पांगारा, निवडुंग, रानफुले इत्यादी वृक्ष आणि वनस्पती आढळतात.
सांगली जिल्ह्यातील वनक्षेत्रात विविध प्रकारचे वन्यजीव आढळतात. त्यात हत्ती, वाघ, बिबट्या, रानगवे, रानडुक्कर, सांबर, चितळ, रानमांजर, कोल्हे, रानकुत्रे, ससा, उंदीर, साप, सरडे इत्यादी प्राणी आढळतात.

सांगली जिल्ह्यातील नद्या

सांगली जिल्ह्यात कृष्णा आणि वारणा या दोन प्रमुख नद्या आहेत. याशिवाय, अग्रणी, आनंद, तापी, काळी, सावळी, शिवारे, कोयने, पंचगंगा ही अन्य नद्या जिल्ह्यातून वाहतात.
कृष्णा नदी ही महाराष्ट्रातील सर्वात मोठी नदी आहे. ही नदी सांगली जिल्ह्याच्या पूर्व भागातून वाहते. कृष्णा नदीच्या काठावर मिरज, खानापूर, जत, शिराळा आणि पलूस या तालुक्यांचा काही भाग येतो.
वारणा नदी ही कृष्णा नदीची एक उपनदी आहे. ही नदी सांगली जिल्ह्याच्या मध्य भागातून वाहते. वारणा नदीच्या काठावर तासगाव, कवठे महांकाळ आणि वाळवा या तालुक्यांचा काही भाग येतो.

सांगली जिल्ह्यातील धरणे

सांगली जिल्ह्यात वारणा आणि कृष्णा या दोन प्रमुख नद्या आहेत. या नद्यांवर आणि त्यांच्या उपनद्यांवर अनेक धरणे बांधली आहेत. या धरणांमुळे जिल्ह्यात सिंचनाची सुविधा उपलब्ध झाली आहे. तसेच, पूरनियंत्रण, वीजनिर्मिती आणि जलसंधारणासाठीही या धरणांची मदत होते.

सांगली जिल्ह्यातील काही महत्त्वाच्या धरणांची माहिती खालीलप्रमाणे आहे:

चांदोली धरण: वारणा नदीवर बांधलेले हे धरण सांगली जिल्ह्यातील सर्वात मोठे धरण आहे. या धरणाचे पाणी सिंचनासाठी, वीजनिर्मितीसाठी आणि जलसंधारणासाठी वापरले जाते.
कुची धरण: वारणा नदीवर बांधलेले हे धरण चांदोली धरणाच्या खाली आहे. या धरणाचे पाणी सिंचनासाठी आणि जलसंधारणासाठी वापरले जाते.
अंजनी धरण: वारणा नदीवर बांधलेले हे धरण चांदोली आणि कुची धरणांच्या खाली आहे. या धरणाचे पाणी सिंचनासाठी आणि जलसंधारणासाठी वापरले जाते.
भोसे धरण: कृष्णा नदीवर बांधलेले हे धरण सांगली जिल्ह्यातील दुसरे सर्वात मोठे धरण आहे. या धरणाचे पाणी सिंचनासाठी, वीजनिर्मितीसाठी आणि जलसंधारणासाठी वापरले जाते.
कोसारी धरण: कृष्णा नदीवर बांधलेले हे धरण भोसे धरणाच्या खाली आहे. या धरणाचे पाणी सिंचनासाठी आणि जलसंधारणासाठी वापरले जाते.
वज‘चोंडे धरण: कृष्णा नदीवर बांधलेले हे धरण कोसारी धरणाच्या खाली आहे. या धरणाचे पाणी सिंचनासाठी आणि जलसंधारणासाठी वापरले जाते.
रेठरे धरण: कृष्णा नदीवर बांधलेले हे धरण वज‘चोंडे धरणाच्या खाली आहे. या धरणाचे पाणी सिंचनासाठी आणि जलसंधारणासाठी वापरले जाते.
आटपाडी धरण: कृष्णा नदीच्या उपनद्यांपैकी एक असलेल्या आटपाडी नदीवर बांधलेले हे धरण सांगली जिल्ह्यातील सर्वात जुने धरण आहे. या धरणाचे पाणी सिंचनासाठी आणि जलसंधारणासाठी वापरले जाते.

याशिवाय, सांगली जिल्ह्यात कवठे महांकाळ, जत, शिराळा आणि पलूस या तालुक्यांत अनेक लहान-मोठी धरणे आहेत. या धरणांमुळे जिल्ह्यात सिंचनाची सुविधा उपलब्ध झाली आहे. तसेच, पूरनियंत्रण आणि जलसंधारणासाठीही या धरणांची मदत होते.

सांगली जिल्ह्याचे हवामान

सांगली जिल्ह्याचे हवामान प्रामुख्याने उष्ण कटिबंधीय आहे. उन्हाळ्यात जरी धगधगते तापमान अनुभवायला येतात, तर हिवाळ्यात थंड हवामान असते. पावसाळा जून ते ऑक्टोबर या काळात असतो.

उन्हाळा: मार्च ते मे या काळात तापमान जास्तीत जास्त असते. दुपारी तापमान नेहमीच 35°C पेक्षा जास्त असते, रात्री ते 20°C पर्यंत येऊ शकते. या काळात वातावरण उष्ण आणि कोरडे असते.
हिवाळा: नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी या काळात हवामान तुलनेने थंड असते. दुपारी तापमान 25°C ते 30°C च्या दरम्यान असते, तर रात्री ते 10°C पर्यंत खाली येऊ शकते. या काळात वातावरण स्पष्ट आणि आल्हाददायक असते.
पावसाळा: जून ते ऑक्टोबर या काळात पावसाळा असतो. या काळात मुसळधार पाऊस पडतो आणि वातावरण आर्द्र असते. या काळात सरासरी वर्षाव 500 ते 700 मिलीमीटर असते.

सांगली जिल्ह्यातील पिके

सांगली जिल्हा महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाचा कृषी जिल्हा आहे. जिल्ह्याचे हवामान उष्ण आणि कोरडे असून वर्षात सरासरी ७५ सेंटिमीटर पाऊस पडतो. जिल्ह्यात विविध प्रकारची पिके घेतली जातात, ज्यात खरीप, रब्बी आणि इतर हंगामी पिके यांचा समावेश होतो.

खरीप पिके

खरीप हंगामात जिल्ह्यात तांदूळ, ज्वारी, तंबाखू, बाजरी, गहू, मका, हरभरा, सोयाबीन, मूग, उडीद, इत्यादी पिके घेतली जातात. यापैकी तांदूळ हे जिल्ह्यातील सर्वात महत्त्वाचे खरीप पीक आहे. तांदूळ उत्पादनात जिल्हा महाराष्ट्रात तिसऱ्या क्रमांकावर आहे. ज्वारी हे जिल्ह्यातील दुसरे महत्त्वाचे खरीप पीक आहे. ज्वारीचे उत्पादन खरीप आणि रब्बी दोन्ही हंगामात केले जाते. तंबाखू हे जिल्ह्यातील तिसरे महत्त्वाचे खरीप पीक आहे. तंबाखूचे उत्पादन प्रामुख्याने कृष्णा नदीकाठच्या प्रदेशात केले जाते.

रब्बी पिके

रब्बी हंगामात जिल्ह्यात गहू, हरभरा, मका, सोयाबीन, इत्यादी पिके घेतली जातात. यापैकी गहू हे जिल्ह्यातील सर्वात महत्त्वाचे रब्बी पीक आहे. गहू उत्पादनात जिल्हा महाराष्ट्रात बाराव्या क्रमांकावर आहे. हरभरा हे जिल्ह्यातील दुसरे महत्त्वाचे रब्बी पीक आहे. हरभरा उत्पादनात जिल्हा महाराष्ट्रात आठव्या क्रमांकावर आहे.

इतर हंगामी पिके

सांगली जिल्ह्यात कापस, सूर्यफूल, सोयाबीन, इत्यादी इतर हंगामी पिके देखील घेतली जातात. या पिकांपैकी कापस हे जिल्ह्यातील सर्वात महत्त्वाचे हंगामी पीक आहे. कापस उत्पादनात जिल्हा महाराष्ट्रात सहाव्या क्रमांकावर आहे.

सांगली जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे

सांगली जिल्हा हा महाराष्ट्राच्या पश्चिम भागात वसलेला आहे. हा जिल्हा आपल्या नैसर्गिक सौंदर्यासाठी, ऐतिहासिक स्थळांसाठी आणि धार्मिक स्थळांसाठी प्रसिद्ध आहे. सांगली जिल्ह्यातील काही प्रमुख पर्यटनस्थळे खालीलप्रमाणे आहेत:

रामलिंग बेट: कृष्णा नदीच्या मधोमध वसलेले हे बेट एक सुंदर पर्यटन स्थळ आहे. या बेटावर रामलिंग मंदिर, बागबगीचे, आणि विश्रांतीगृहे आहेत.
श्री गणपती मंदिर: सांगली शहरातील हे मंदिर सांगली संस्थानाचे संस्थापक अप्पासाहेब पटवर्धन यांनी बांधलेले आहे. हे मंदिर आपल्या सुंदर वास्तुकलेसाठी प्रसिद्ध आहे.
ख्वाजा शमशोद्दीन मिरासाहेब दर्गा: मिरज शहरातील हा दर्गा एक प्रसिद्ध धार्मिक स्थळ आहे. या दर्ग्याला दरवर्षी लाखो भाविक भेट देतात.
सागरेश्वर अभयारण्य: कराड शहराजवळील हे अभयारण्य आपल्या विविध प्रकारच्या वन्यजीवांसाठी प्रसिद्ध आहे. या अभयारण्यात चितळ, बिबट्या, रानगवे, रानडुक्कर, आणि अनेक प्रकारचे पक्षी आढळतात.
सागरेश्वर मंदिर: कराड शहराजवळील हे मंदिर भगवान शिवाचे एक प्रसिद्ध मंदिर आहे. हे मंदिर आपल्या सुंदर वास्तुकलेसाठी प्रसिद्ध आहे.

या व्यतिरिक्त, सांगली जिल्ह्यात अजूनही अनेक पर्यटन स्थळे आहेत. त्यात तुंग येथील मारुती मंदिर, कवठे एकंद येथील सिद्धराज मंदिर, आटपाडी तालुक्यातील खरसुंड सिद्धा मंदिर, बेळंकी तालुक्यातील सिध्देश्वर मंदिर, आणि पाथर्डी तालुक्यातील रायगड किल्ला यांचा समावेश होतो.

अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला. आज आपण महाराष्ट्रातील सांगली जिल्ह्याची माहिती बघीतली. त्यामध्ये सुरवातीला आपण सांगली जिल्ह्याचा इतिहास बघितला. त्यानंतर आपण भौगोलिक माहिती, सीमा, सांगली जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या, वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल विस्तृत माहिती बघितली आणि शेवटी आपण सांगली जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघितली. अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला.
या लेखाबद्दल तुमच्या प्रतिक्रिया नक्की द्या आणि या लेखात असलेल्या माहिती व्यतिरिक्त तुमचा जवळ सांगली जिल्ह्याबद्दल जास्तीची माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कळवा आम्ही या लेखात ती समाविष्ट करू.

हे ही वाचा – पुणे जिल्ह्याची संपू र्ण माहिती