नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील गोंदिया जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण गोंदिया जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण गोंदिया जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, गोंदिया जिल्ह्याच्या सीमा, गोंदिया जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण गोंदिया जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख गोंदिया जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती | Gondiya District Complete Information In Marathi
 |
|
गोंदिया जिल्ह्याची माहिती मराठीमध्ये
|
गोंदिया जिल्ह्याचा इतिहास
- गोंदिया जिल्ह्याचा इतिहास प्राचीन काळापासूनचा आहे. इथे अनेक प्राचीन स्थळे आहेत, ज्यात कचारगड, ढासगड, आणि धामणगावचे किल्ले यांचा समावेश होतो. प्राचीन काळी गोंदिया परिसर गोंडराजाच्या अधिपत्याखाली होता. गोंड समाज हे येथील जुने रहिवासी आहेत. त्यांचा उद्योग गोंद (डिंक) आणि लाख आणून गावात विकण्याचा होता. त्यामुळे या शहराचे नाव गोंदिया पडले.
- गोंदिया जिल्ह्याचा पहिला उल्लेख तिसऱ्या शतकातील शिलालेखात आढळतो. हा शिलालेख सातवाहन राजवंशाचे शासक श्रीयज्ञसातकर्णी यांनी जारी केला होता. या शिलालेखा मध्ये गोंदियाचा उल्लेख “गोन्डिया” असा केला आहे.
- गोंदिया जिल्ह्यावर अनेक राजवंशांनी राज्य केले आहे. यापैकी प्रमुख राजवंशांमध्ये वाकाटक राजवंश, विदर्भ गुप्त राजवंश, आणि चांद्रसेन राजवंश यांचा समावेश होतो.
- 14 व्या शतकात गोंदिया जिल्हा बहामनी साम्राज्याच्या अधिपत्याखाली आला. 16 व्या शतकात गोंदिया जिल्हा मुघल साम्राज्याच्या अधिपत्याखाली आला.
- 18 व्या शतकात गोंदिया जिल्हा भोसले घराण्याच्या अधिपत्याखाली आला. 1857 च्या स्वातंत्र्यलढ्यात गोंदिया जिल्ह्यातील लोकांनी सक्रिय भाग घेतला.
- 1947 मध्ये भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर गोंदिया जिल्हा मध्यप्रदेश राज्याचा भाग झाला. 1960 मध्ये महाराष्ट्र राज्याची स्थापना झाल्यानंतर गोंदिया जिल्हा महाराष्ट्र राज्याचा भाग झाला.
- 1999 साली भंडारा जिल्ह्याच्या विभाजनाने गोंदिया जिल्हा निर्माण झाला.
गोंदिया जिल्ह्याच्या सीमा
- गोंदिया जिल्ह्याच्या उत्तर सीमेवर मध्य प्रदेश राज्यातील बालाघाट जिल्हा आहे.
- गोंदिया जिल्ह्याच्या पूर्व सीमेवर छत्तीसगढ राज्यातील राजनांदगाव जिल्हा आहे.
- गोंदिया जिल्ह्याच्या दक्षिण सीमेवर भंडारा जिल्हा आहे.
- गोंदिया जिल्ह्याच्या पश्चिम सीमेवर चंद्रपूर जिल्ह्यातील पोंभुर्णा आणि चंद्रपूर तालुके आहेत.
गोंदिया जिल्ह्याच्या सीमांमुळे, हा जिल्हा मध्य प्रदेश, छत्तीसगढ आणि महाराष्ट्र या तीन राज्यांच्या मध्यभागी वसलेला आहे. यामुळे, गोंदिया जिल्हा या तीन राज्यांच्यातील सांस्कृतिक आणि व्यापारी देवाणघेवाणे केंद्र आहे.
गोंदिया जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ
- गोंदिया जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ 5,234 चौरस किलोमीटर आहे. हे महाराष्ट्राच्या ईशान्य भागात असून मध्य प्रदेश आणि छत्तीसगढ राज्यांच्या सीमेला लागून आहे. गोंदिया जिल्ह्याचा बराचसा भाग वनांनी व्यापलेला आहे.
- गोंदिया जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ महाराष्ट्राच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या 1.5% आहे. हे जिल्हा महाराष्ट्रातील 36 जिल्ह्यांपैकी 11व्या क्रमांकाचे आहे.
गोंदिया जिल्ह्यातील तालुके
- गोंदिया या जिल्ह्यात एकूण 8 तालुके आहेत, जे 4 उपविभागांमध्ये विभागलेले आहेत:
- गोंदिया उपविभाग: गोंदिया तालुका
- देवरी उपविभाग: देवरी, सडक अर्जुनी आणि सालेकसा तालुका
- तिरोडा उपविभाग: तिरोडा आणि आमगाव तालुका
- मोरगाव अर्जुनी उपविभाग: अर्जुनी मोरगाव आणि गोरेगाव तालुका
- गोंदिया जिल्ह्यात एकूण 556 ग्रामपंचायती व 954 गावे आहेत. जिल्ह्याचे क्षेत्र गोंदिया, तिरोडा, गोरेगांव, आमगाव, लाखांदूर आणि साकोली या सहा विधानसभा मतदारसंघांमध्ये विभागले आहे.
गोंदिया जिल्ह्याची लोकसंख्या
गोंदिया जिल्ह्याची लोकसंख्या 1,322,635 आहे. यामध्ये पुरुषांची संख्या 662,656 आणि महिलांची संख्या 659,964 आहे. गोंदिया जिल्ह्यातील अनुसूचित जाती आणि जमाती ची लोकसंख्या 355484 आणि 30922 आहे. गोंदिया जिल्ह्याचे साक्षरतेचे प्रमाण 84.95% आहे.
गोंदिया जिल्ह्यातील वनक्षेत्र
- गोंदिया या जिल्ह्यातील एकूण क्षेत्रफळाच्या 70% पेक्षा जास्त भाग वनांनी व्यापलेला आहे. गोंदिया जिल्ह्यातील वनक्षेत्र हे येथील प्राकृतिक संपत्ती आणि जैवविविधतेचे प्रतीक आहे.
- गोंदिया जिल्ह्यातील वनक्षेत्रात विविध प्रकारची झाडे, झुडपे, फुले आणि वनस्पती आढळतात. येथे आंबा, चिंच, मोह, कडुनिंब, साल, तेंदू, करंज आणि पलाश ही काही प्रमुख झाडे आहेत. गोंदिया जिल्ह्यातील वनक्षेत्रामध्ये विविध प्रकारचे प्राणीही आढळतात. येथे वाघ, बिबट, रानगवा, रानडुक्कर, लांडगा, कोल्हा, अस्वल, रानमांजर, ससा आणि हरीण ही काही प्रमुख प्राणी आहेत.
- गोंदिया जिल्ह्यातील वनक्षेत्र हे वन्यजीव पर्यटनासाठी एक लोकप्रिय ठिकाण आहे. नागझिरा वन्यजीव अभयारण्य, नवेगाव राष्ट्रीय उद्यान, अर्जुनी मोरगाव अभयारण्य ही काही गोंदिया जिल्ह्यातील प्रमुख वन्यजीव अभयारण्ये आहेत. या अभयारण्यांमध्ये वाघ, बिबट, हत्ती, गौर, रानगवा, रानडुक्कर, लांडगा, कोल्हा, अस्वल, रानमांजर, ससा आणि हरीण ही काही प्रमुख प्राणी पाहता येतात.
- गोंदिया जिल्ह्यातील वनक्षेत्र हे आदिवासींच्या संस्कृतीचेही केंद्र आहे. गोंड, कोरकू, पावरा आणि भिल्ल ही काही गोंदिया जिल्ह्यातील प्रमुख आदिवासी समाज आहेत. हे आदिवासी समाज वनांवर अवलंबून राहतात. ते वनांचे रक्षण आणि संवर्धन करतात.
गोंदिया जिल्ह्यातील नद्या
गोंदिया या जिल्ह्यात अनेक नद्या आहेत. या नद्या जिल्ह्यातील शेती आणि उद्योगाला मोलाची मदत करतात. याशिवाय, या नद्या पर्यटकांसाठीही आकर्षण ठरल्या आहेत.
गोंदिया जिल्ह्यातील प्रमुख नद्या खालीलप्रमाणे आहेत:
- वैनगंगा नदी – वैनगंगा नदी ही गोंदिया जिल्ह्यातील सर्वात मोठी आणि सर्वात महत्वाची नदी आहे. ही नदी जिल्ह्याच्या मध्यभागातून वाहते. वैनगंगा नदी ही गोदावरी नदीची उपनदी आहे.
- चुलबंद नदी – चुलबंद नदी ही वैनगंगा नदीची उपनदी आहे. ही नदी गोंदिया जिल्ह्याच्या पश्चिम भागातून वाहते.
- गाढवी नदी – गाढवी नदी ही वैनगंगा नदीची उपनदी आहे. ही नदी गोंदिया जिल्ह्याच्या पूर्व भागातून वाहते.
- बाग नदी – बाग नदी ही वैनगंगा नदीची उपनदी आहे. ही नदी गोंदिया जिल्ह्याच्या दक्षिण भागातून वाहते.
- बावनथडी नदी – बावनथडी नदी ही वैनगंगा नदीची उपनदी आहे. ही नदी गोंदिया जिल्ह्याच्या उत्तरेकडील भागातून वाहते.
गोंदिया जिल्ह्यातील धरणे
गोंदिया या जिल्ह्यात अनेक नद्या आहेत. या नद्यांवर अनेक धरणे बांधण्यात आली आहेत. या धरणांचा वापर सिंचन, पाणीपुरवठा आणि विद्युत निर्मितीसाठी केला जातो.
गोंदिया जिल्ह्यातील प्रमुख धरणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- इटियाडोह धरण – इटियाडोह धरण हे गोंदिया जिल्ह्यातील सर्वात मोठे धरण आहे. हे धरण गाढवी नदीवर बांधण्यात आले आहे. या धरणाचा वापर सिंचन आणि विद्युत निर्मितीसाठी केला जातो.
- बोडलकसा धरण – बोडलकसा धरण हे गोंदिया जिल्ह्यातील दुसरे सर्वात मोठे धरण आहे. हे धरण चुलबंद नदीवर बांधण्यात आले आहे. या धरणाचा वापर सिंचन आणि पाणीपुरवठ्यासाठी केला जातो.
- चुलबंद धरण – चुलबंद धरण हे गोंदिया जिल्ह्यातील तिसरे सर्वात मोठे धरण आहे. हे धरण चुलबंद नदीवर बांधण्यात आले आहे. या धरणाचा वापर सिंचन आणि पाणीपुरवठ्यासाठी केला जातो.
- पुजारीटोला धरण – पुजारीटोला धरण हे गोंदिया जिल्ह्यातील चौथे सर्वात मोठे धरण आहे. हे धरण गाढवी नदीवर बांधण्यात आले आहे. या धरणाचा वापर सिंचन आणि पाणीपुरवठ्यासाठी केला जातो.
- सिरपूर धरण – सिरपूर धरण हे गोंदिया जिल्ह्यातील पाचवे सर्वात मोठे धरण आहे. हे धरण सिरपूर नदीवर बांधण्यात आले आहे. या धरणाचा वापर सिंचन आणि पाणीपुरवठ्यासाठी केला जातो.
गोंदिया जिल्ह्याचे हवामान
- गोंदिया जिल्हा हा महाराष्ट्राच्या पूर्वोत्तर भागात असलेला जिल्हा आहे. या जिल्ह्याचे हवामान उष्ण आणि आर्द्र आहे. गोंदिया जिल्ह्यात उन्हाळा (मार्च ते जून) आणि पावसाळा (जुलै ते सप्टेंबर) असे दोन प्रमुख ऋतू असतात. हिवाळा (ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी) हा छोटा असतो.
- गोंदिया जिल्ह्यातील उन्हाळा अतिशय गरम असतो. या काळात तापमान 40 डिग्री सेल्सियसपर्यंत जाते. पावसाळ्यात गोंदिया जिल्ह्यात मुसळाधार पाऊस पडतो. या काळात सरासरी वार्षिक पावसाचे प्रमाण 1000 मिमीपर्यंत असते. हिवाळा हा सुखद असतो. या काळात तापमान 15 डिग्री सेल्सियस ते 25 डिग्री सेल्सियसपर्यंत असते.
- गोंदिया जिल्ह्यातील हवामानावर मान्सूनचा मोठा प्रभाव असतो. मान्सूनच्या काळात गोंदिया जिल्ह्यात मुसळाधार पाऊस पडतो. यामुळे जिल्ह्यातील नद्या, धरणे आणि तळी भरून जातात. या पाण्याचा वापर शेती, पाणीपुरवठा आणि विद्युत निर्मितीसाठी केला जातो.
गोंदिया जिल्ह्यातील पिके
- गोंदिया जिल्हा हा आदिवासीबहुल जिल्हा आहे. जिल्ह्याचा बराचसा भाग वनांनी व्यापलेला आहे. शेती हा जिल्ह्यातील मुख्य व्यवसाय आहे.
- गोंदिया जिल्ह्यातील मुख्य पिके भात, ज्वारी, तेलबिया, गहू आणि तूर आहेत. याशिवाय जिल्ह्यात कापूस, ऊस, सोयाबीन, मूग, उडीद, हरभरा, चना, आलं, लसूण, प्याज, टोमॅटो, भेंडी, वांगी, मिरची, बैंगन, कारली, कोहळा, तूर, पपई, पान, केळी, आंबा, लिंबू, मोसंबी, नारळ, काजू इत्यादी पिकेही घेतली जातात.
- गोंदिया जिल्ह्यात शेतीसाठी अनुकूल असलेली माती आणि हवामान आहे. जिल्ह्यातून वैनगंगा, बाग, चुलबंद, गढवी आणि बावनथडी या नद्या वाहतात. या नद्या शेतीसाठी पाण्याचा मुख्य स्रोत आहेत.
- गोंदिया जिल्ह्यातील शेतकरी आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून शेती करतात. जिल्ह्यात कृषी संशोधन केंद्र आणि कृषी विज्ञान केंद्र स्थापन करण्यात आले आहेत. या केंद्रांमार्फत शेतकऱ्यांना आधुनिक शेती तंत्रज्ञानाबद्दल माहिती दिली जाते.
गोंदिया जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे
गोंदिया जिल्ह्यात अनेक नैसर्गिक आणि ऐतिहासिक पर्यटनस्थळे आहेत. येथे काही लोकप्रिय पर्यटनस्थळांची यादी दिली आहे:
- नवेगाव राष्ट्रीय उद्यान: हे उद्यान गोंदिया जिल्ह्याच्या दक्षिणेला वसलेले आहे. हे महाराष्ट्र राज्याच्या पूर्व भागात स्थित असुन क्षेत्रफळ 133.78 चौ. कि. मी आहे. या उद्यानात वाघ, बिबट, लांडगा, अस्वल, हरीण, सांबर, रानडुक्कर, नीलगाय, साळिंदर, सरपटणारे प्राणी आणि पक्ष्यांची विविधता आढळते.
- सुर्यादेव मांडोबाई मंदिर: हे मंदिर गोरेगाव तालुक्यात आहे. गोंदिया पासून 37 किमी अंतरावर आहे.या ठिकाणी भगवान सुर्यादेव,देवी मांडोबाई,शिव, चे टेकडीवर मंदीर आहेत. हे स्‍थळ उंच वहेशिर आहे.
- नागझिरा अभयारण्य: नागझिरा वन्यजीव अभयारण्य हे महाराष्ट्र राज्याच्या पूर्व भागात असुन “हिरवा ओएसिस” चे चमत्कारिकरित्या जतन करुन ठेवले आहे. जैव-विविधता संवर्धन या दृष्टिकोनातून या अभयारण्याचे महत्त्व आहे. येथे वाघ, बिबट, लांडगा, अस्वल, हरीण, सांबर, रानडुक्कर, नीलगाय, साळिंदर, सरपटणारे प्राणी आणि पक्ष्यांची विविधता आढळते.
- चुलबंद धरण: हे धरण गोंदिया पासुन 25 किमी अंतरावर गोरेगाव तालुक्यात आहे. हे पाणलोट क्षेत्र हिरव्या टेकडावर असुन अतीशय आर्कषक धरण आहे.
- हाजरा फॉल: हाजरा फॉल सालेकसा तहसील येथील एक प्रमुख पर्यटन आकर्षण आहे. हे दरेकसा रेलवे स्टेशन पासून 1 किमी अंतरावर आहे. येथे सुमारे 30 फूट उंचीचे धबधबे आहेत.
- प्रतापगड: हा किल्ला गोंदिया शहरापासून 15 किमी अंतरावर आहे. हा किल्ला 15 व्या शतकातील आहे.
- बोंडगाव देवी मंदिर: हे मंदिर गोंदिया जिल्ह्यातील बोंडगाव गावात आहे. हे मंदिर 16 व्या शतकातील आहे.
- सिरपुर धरण: हे धरण गोंदिया शहरापासून 30 किमी अंतरावर आहे. हे धरण 1962 मध्ये बांधण्यात आले होते.
गोंदिया जिल्हा हा एक नैसर्गिक आणि ऐतिहासिकदृष्ट्या समृद्ध जिल्हा आहे. येथे भेट देऊन आपण निसर्गाचा आनंद घेऊ शकता आणि इतिहासाच्या खुणा पाहू शकता.
संबंधित प्रश्नउत्तरे
प्रश्न 1: गोंदिया जिल्हा कोणत्या राज्यात आहे?
उत्तर: गोंदिया जिल्हा महाराष्ट्र राज्याच्या पूर्वोत्तर भागात आहे.
प्रश्न 2: गोंदिया जिल्ह्याचा मुख्य व्यवसाय काय आहे?
उत्तर: गोंदिया जिल्ह्याचा मुख्य व्यवसाय शेती आहे.
प्रश्न 3: गोंदिया जिल्ह्यातील काही प्रमुख पर्यटन स्थळे कोणती आहेत?
उत्तर: गोंदिया जिल्ह्यातील काही प्रमुख पर्यटन स्थळे म्हणजे नवेगाव राष्ट्रीय उद्यान, सुर्यादेव मांडोबाई मंदिर, नागझिरा अभयारण्य, चुलबंद धरण आणि हाजरा फॉल.
प्रश्न 4: गोंदिया जिल्ह्यात जाण्यासाठी सर्वोत्तम वेळ कोणता आहे?
उत्तर: गोंदिया जिल्ह्यात जाण्यासाठी सर्वोत्तम वेळ म्हणजे नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी. या काळात हवामान थंड आणि आल्हाददायक असते.
प्रश्न 5: गोंदिया जिल्ह्यात पर्यटन करण्यासाठी काही टिप्स कोणत्या आहेत?
उत्तर: गोंदिया जिल्ह्यात पर्यटन करण्यासाठी काही टिप्स खालीलप्रमाणे आहेत:
- गोंदिया जिल्ह्यात जाण्यासाठी सर्वोत्तम वेळ म्हणजे नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी.
- गोंदिया जिल्ह्यात फिरण्यासाठी आपण खाजगी वाहन किंवा सार्वजनिक वाहतूक वापरू शकता.
- गोंदिया जिल्ह्यात अनेक पर्यटन स्थळे आहेत. आपण आपल्या आवडीनुसार आणि वेळेनुसार पर्यटन स्थळे निवडू शकता.
- गोंदिया जिल्ह्यात अनेक हॉटेल्स आणि रिसॉर्ट्स उपलब्ध आहेत. आपण आपल्या बजेटनुसार निवास व्यवस्था करू शकता.
अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला. आज आपण महाराष्ट्रातील गोंदिया जिल्ह्याची माहिती बघीतली. त्यामध्ये सुरवातीला आपण गोंदिया जिल्ह्याचा इतिहास बघितला. त्यानंतर आपण भौगोलिक माहिती, सीमा, गोंदिया जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या, वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल विस्तृत माहिती बघितली आणि शेवटी आपण गोंदिया जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघितली. अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला.
या लेखाबद्दल तुमच्या प्रतिक्रिया नक्की द्या आणि या लेखात असलेल्या माहिती व्यतिरिक्त तुमचा जवळ गोंदिया जिल्ह्याबद्दल जास्तीची माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कळवा आम्ही या लेखात ती समाविष्ट करू.
