जगातील प्रमुख वाळवंटी प्रदेश | Jagatil Pramukh Valavati Pradesh In Marathi

Jagatil Pramukh Valavati Pradesh In Marathi: नमस्कार विद्यार्थी मित्र मैत्रिणिनो आजच्या ब्लॉग पोस्ट मध्ये आपले स्वागत आहे. आज आपण जगातील प्रमुख वाळवंटी प्रदेशाबद्दल माहिती घेणार आहे. त्यामध्ये आपण सर्वप्रथम वाळवंट म्हणजे काय हे जाणून घेऊया नंतर आपण वाळवंटाचे प्रकार बघूया आणि नंतर जगातील काही महत्वाच्या वाळवंटी प्रदेश बद्दल माहिती घेऊया. तर चला वेळ न करता सुरु करूया आजचा लेख जगातील प्रमुख वाळवंटी प्रदेश | Jagatil Pramukh Valavati Pradesh In Marathi

वाळवंट म्हणजे काय?

वाळवंट हे असे प्रदेश आहेत ज्यामध्ये दरवर्षी सरासरी 250 मिलीमीटरपेक्षा कमी पाऊस पडतो. ते पृथ्वीच्या सुमारे 20% क्षेत्र व्यापतात आणि जगभरातील विविध ठिकाणी आढळतात.

वाळवंट दोन मुख्य प्रकारात विभागले जाऊ शकतात: उष्ण वाळवंट आणि थंड वाळवंट.

उष्ण वाळवंट

• उष्ण वाळवंट हे सर्वात सामान्य प्रकार आहेत. ते उष्ण हवामान आणि कमी आर्द्रतेद्वारे दर्शविले जातात. दिवसाचे तापमान 40 डिग्री सेल्सिअसपेक्षा जास्त असू शकते आणि रात्रीचे तापमान 0 डिग्री सेल्सिअसपेक्षा कमी असू शकते. उष्ण वाळवंटांमध्ये सहारा, अटाकामा आणि गोबी यांचा समावेश होतो.
• उष्ण वाळवंटांमध्ये वाळूचे टीले, वाळूचे कडे आणि दगडाचे प्रदेश आढळू शकतात. वनस्पतींमध्ये काटेरी झुडुपे, गवताळ प्रदेश आणि वाळूचे झाडे यांचा समावेश होतो. प्राण्यांमध्ये सरडा, साप, उंदीर, खार आणि गिधाडे यांचा समावेश होतो.
• उष्ण वाळवंटातील वनस्पती आणि प्राणी यांचे अस्तित्व कमी पाऊस आणि उच्च तापमान यांसारख्या प्रतिकूल परिस्थितीशी जुळवून घेण्यासाठी अनुकूलित झाले आहे. उदाहरणार्थ, काटेरी झुडुपे प्राण्यांपासून संरक्षण प्रदान करतात आणि वाळूचे झाडे पाण्याचे संरक्षण करण्यासाठी त्यांच्या पानांवर लवचिक केस विकसित करतात.

थंड वाळवंट

• थंड वाळवंट कमी हवामान आणि कमी आर्द्रतेद्वारे दर्शविले जातात. ते अंटार्क्टिका, ग्रीनलँड आणि साइबेरिया यासारख्या गोठलेल्या प्रदेशांमध्ये आढळतात. थंड वाळवंटांमध्ये तापमान वर्षभर कमी असते आणि बर्फ आणि बर्फाचा थर असू शकतो.
• थंड वाळवंटांमध्ये बर्फाचे मैदान, बर्फाचे कडे आणि खडकांचे प्रदेश आढळू शकतात. वनस्पतींमध्ये लाइकेन, मॉस आणि काही प्रकारची झाडे यांचा समावेश होतो. प्राण्यांमध्ये उंदीर, खार, गिधाडे आणि काही प्रकारचे पक्षी यांचा समावेश होतो.
• थंड वाळवंटातील वनस्पती आणि प्राणी यांचे अस्तित्व कमी तापमान आणि कमी पाणी यांसारख्या प्रतिकूल परिस्थितीशी जुळवून घेण्यासाठी अनुकूलित झाले आहे. उदाहरणार्थ, लाइकेन आणि मॉस कमी पाण्यात जगू शकतात आणि काही प्रकारची झाडे त्यांच्या पानांवर हिमवृष्टीपासून संरक्षण करण्यासाठी लवचिक केस विकसित करतात.

जगातील काही महत्वाचे वाळवंट आणि त्यांची माहिती (Jagatil Pramukh Valavati Pradesh In Marathi)

सहारा वाळवंट

• सहारा वाळवंट हे जगातील सर्वात मोठे उष्ण वाळवंट आहे. उत्तर आफ्रिका प्रदेशाचा जवळजवळ सर्व भाग सहाराने व्यापला आहे. सहाराचे एकूण क्षेत्रफळ 90,65,000 चौ.कि.मी. आहे. हे क्षेत्रफळ युरोपच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या जवळजवळ दुप्पट आहे.
• सहारा वाळवंटाचे हवामान उष्ण आणि कोरडे आहे. येथे दरवर्षी सरासरी केवळ 20 सेंटीमीटर पाऊस पडतो. त्यामुळे येथील भूमी वाळूने व्यापलेली आहे. सहारा वाळवंटात विविध प्रकारची वाळू आढळते. काही ठिकाणी मोठे वाळूचे ढिगारे असतात, तर काही ठिकाणी निवडुंग, काटेरी झुडुपे आणि इतर वनस्पती आढळतात.
• सहारा वाळवंटात अनेक प्राणी आणि पक्षी राहतात. येथे वाळवंटातील म्हशी, चितळ, लांडगा, कोल्हा, गिधाड, बाज इत्यादी प्राणी आढळतात.
• सहारा वाळवंटात अनेक बर्बर आणि बेजा जमातीचे लोक राहतात. या जमातींचे जीवनमान वाळवंटातील परिस्थितीशी जुळवून घेतलेले आहे.
• सहारा वाळवंट हे एक महत्त्वाचे ऊर्जा स्त्रोत आहे. येथे अनेक तेल आणि वायू साठे आहेत. सहारा वाळवंट हे एक महत्त्वाचे पर्यटन स्थळ देखील आहे. येथे अनेक ऐतिहासिक स्थळे आणि नैसर्गिक सौंदर्य आहेत.

गोबी वाळवंट

• गोबी वाळवंट हे आशिया खंडातील सर्वात मोठे आणि जगातील पाचवे सर्वात मोठे वाळवंट आहे. हे वाळवंट चीनच्या उत्तर आणि वायव्य भागात आणि मंगोलियाच्या दक्षिण भागात सुमारे 12.95 लाख चौरस किमी इतक्या क्षेत्रफळावर पसरले आहे.
• गोबी वाळवंटातील हवामान उष्ण आणि कोरडे आहे. वार्षिक पाऊसमान केवळ 250 मिमी आहे आणि तापमान 50 अंश सेल्सिअस पर्यंत जाऊ शकते. वाळवंटाच्या प्रदेशात वाळूचे ढिगारे, निवडुंग, काटेरी झुडुपे आणि काही ठिकाणी गवताळ प्रदेश आढळतो.
• गोबी वाळवंट हे डायनासोरचे एक महत्त्वाचे उत्खनन स्थळ आहे. येथे डायनासोरच्या अनेक अवशेष सापडले आहेत, ज्यात सुमारे 100 दशलक्ष वर्षांपूर्वीचे जीवाश्म देखील समाविष्ट आहेत.
• गोबी वाळवंटातील वन्यजीवांमध्ये रानटी घोडे, म्हैस, लामा, लांडगे, वाळवंटी कोल्हे आणि गरुड यांचा समावेश होतो.
• गोबी वाळवंट हे एक महत्त्वाचे आर्थिक क्षेत्र आहे. येथे सोने, तांबे, कोळसा आणि इतर खनिजे सापडतात. वाळवंटातील काही भागात शेती देखील केली जाते.

थर वाळवंट

• थर वाळवंट हे भारत आणि पाकिस्तान या दोन देशांच्या सरहद्दीवर वसलेले जगातील सातवे आणि आशियातील तिसरे सर्वात मोठे वाळवंट आहे. त्याचे क्षेत्रफळ 4,53,000 चौरस किलोमीटर आहे.
• थर वाळवंटाचे हवामान उष्ण आणि कोरडे आहे. उन्हाळ्यात तापमान 49 अंश सेल्सिअस पर्यंत पोहोचते आणि हिवाळ्यातही ते सरासरी 15 अंश सेल्सिअसपेक्षा कमी नसते. वार्षिक पर्जन्यमान फक्त 100 ते 150 मिलीमीटर आहे.
• थर वाळवंटात प्रामुख्याने वाळूचे ढिगारे, निवडुंग, काटेरी झुडुपे आढळतात. येथे उंट, रानटी कुत्रे, रानटी बिबटे, लांडगे, उंदीर, सरडे, साप इत्यादी प्राणी आढळतात. मानवी वस्तीही कमी आहे. येथे राहणारी थरु जमाती वाळवंटातील कठीण परिस्थितीत जगण्याची कला अवगत करून आहे. ते शेती, पशुपालन आणि मासेमारी करतात.
• थर वाळवंट हे एक नैसर्गिक सौंदर्याने परिपूर्ण ठिकाण आहे. येथे अनेक ऐतिहासिक स्थळेही आहेत. थर वाळवंट हे भारत आणि पाकिस्तानसाठी महत्त्वाचे आहे. येथील नैसर्गिक संसाधने आणि पर्यटन यामुळे दोन्ही देशांना आर्थिक लाभ मिळतो.

ऑस्ट्रेलियन वाळवंट

• ऑस्ट्रेलियन वाळवंट हा ऑस्ट्रेलियातील एक मोठा वाळवंट आहे. हे जगातील दुसरे सर्वात मोठे वाळवंट आहे, त्याचे क्षेत्रफळ सुमारे 15,50,000 चौरस किलोमीटर आहे. हे पश्चिम ऑस्ट्रेलियातील नॉर्थवेस्टर्न टेरिटरी आणि दक्षिण ऑस्ट्रेलियाच्या दक्षिणेकडील भागात पसरलेले आहे.
• ऑस्ट्रेलियन वाळवंटात लाल वाळूचे ढिगारे, कॅनगारू, मॉस्किटो आणि इतर अनेक जंगली प्राणी आढळतात. वाळवंटात वर्षभर पाऊस कमी पडतो, त्यामुळे येथील हवामान कोरडे आणि उष्ण असते.
• ऑस्ट्रेलियन वाळवंट हे एक महत्त्वाचे वन्यजीव अभयारण्य आहे. येथे अनेक दुर्मिळ प्राणी आणि वनस्पती आढळतात. वाळवंटातील जंगली प्राण्यांमध्ये कॅनगारू, वाळवंटातील कोरडे, मॉस्किटो, साप, सरडे आणि पक्षी यांचा समावेश होतो.
• ऑस्ट्रेलियन वाळवंट हे एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ आहे. येथे अनेक प्रकारच्या साहसी क्रियाकलापांसाठी संधी उपलब्ध आहेत, जसे की रेगिस्तान सफारी, सायकल चालवणे, ट्रेकिंग आणि कॅम्पिंग.

कोलोराडो वाळवंट

• कोलोराडो वाळवंट हे उत्तर अमेरिकेतील एक मोठे वाळवंट आहे. हे संयुक्त संस्थानांच्या कॉलोराडो, युटा, न्यू मेक्सिको आणि अरिझोना राज्यांमध्ये पसरलेले आहे. या वाळवंटाचे क्षेत्रफळ सुमारे 3,10,000 चौरस किलोमीटर आहे.
• कोलोराडो वाळवंट हे उष्ण आणि कोरडे हवामानाचे क्षेत्र आहे. येथील सरासरी वार्षिक पाऊसमान 250 मिलिमीटरपेक्षा कमी आहे. हवामानातील हे बदल या वाळवंटातील वनस्पती आणि प्राण्यांचे जीवन निर्धारित करतात.
• कोलोराडो वाळवंटातील प्रमुख वनस्पतींमध्ये वाळूचे ढिगारे, निवडुंग, काटेरी झुडुपे आणि काही प्रकारची झाडे यांचा समावेश होतो. येथील प्राण्यांमध्ये कांगारूच्या जातीचे प्राणी, उंदीर, सरडे, साप, पक्षी आणि काही प्रकारचे सस्तन प्राणी यांचा समावेश होतो.
• कोलोराडो वाळवंट हे काही प्रसिद्ध पर्यटन स्थळांसाठी प्रसिद्ध आहे. यामध्ये ग्रँड कॅन्यन, मॉनरो डॅम आणि मूनवॉक माउंटेन यांचा समावेश होतो.
• कोलोराडो वाळवंट हे एक महत्त्वाचे पर्यटन स्थळ आहे. येथे अनेक प्रकारचे साहसी उपक्रम देखील उपलब्ध आहेत. यामध्ये ट्रेकिंग, रॉक क्लाइंबिंग, माउंटेन बाइकिंग आणि कॅम्पिंग यांचा समावेश होतो.

कालाहारी वाळवंट

• कालाहारी वाळवंट हे दक्षिण आफ्रिकेतील एक मोठे वालुकामय वाळवंट आहे. हे बोत्स्वाना, नामिबिया आणि दक्षिण आफ्रिका या तीन देशांमध्ये पसरलेले आहे. कालाहारी वाळवंटाचे क्षेत्रफळ सुमारे 5,82,000 चौरस किलोमीटर आहे.
• कालाहारी वाळवंटाचे हवामान उष्ण आणि कोरडे आहे. उन्हाळ्यात तापमान 45 अंश सेल्सिअसपर्यंत पोहोचू शकते आणि हिवाळ्यात रात्री ते 15 अंश सेल्सिअस पर्यंत खाली येऊ शकते. वार्षिक पाऊसमान फक्त 250 ते 500 मिलीमीटर आहे.
• कालाहारी वाळवंटाची भूप्रदेश विविध प्रकारची आहे. येथे वाळूचे ढिगारे, निवडुंग, काटेरी झुडुपे आणि काही ठिकाणी झाडीयुक्त प्रदेश देखील आढळतो.
• कालाहारी वाळवंट हे समृद्ध जैवविविधतेचे घर आहे. येथे विविध प्रकारचे प्राणी आणि पक्षी आढळतात. यामध्ये लांडगे, सिंह, चित्ता, मेरकट, झेब्रा, गॅझेल, एंटीलोप, इत्यादी प्राण्यांचा समावेश होतो.
• कालाहारी वाळवंट हे जगातील सर्वात जैवविविधता असलेल्या वाळवंटांपैकी एक आहे. येथे विविध प्रकारचे प्राणी आणि पक्षी आढळतात. कालाहारी वाळवंटात निवडुंगचे अनेक प्रकार आढळतात. कालाहारी वाळवंटात काटेरी झुडुपे देखील आढळतात. या झुडुपांमुळे प्राण्यांना वाळवंटातील वातावरणात टिकण्यास मदत होते.
• कालाहारी वाळवंट हे एक महत्त्वाचे पर्यटन स्थळ आहे. येथे दरवर्षी हजारो पर्यटक येतात.कालाहारी वाळवंट हे दक्षिण आफ्रिकेतील एक महत्त्वाचे प्राकृतिक वैशिष्ट्य आहे. हे वाळवंट समृद्ध जैवविविधतेचे घर आहे आणि ते एक महत्त्वाचे पर्यटन स्थळ देखील आहे.

काराकुम वाळवंट

• काराकुम वाळवंट हे मध्य आशियातील एक मोठे वाळवंट आहे. हे तुर्कमेनिस्तानच्या सुमारे 70 टक्के क्षेत्र व्यापते. त्याचे क्षेत्रफळ 3,10,000 चौ.कि.मी. आहे. हे वाळवंट आग्नेय-वायव्य दिशेने 1,200 किमी लांब आणि 400 किमी रुंद आहे.
• काराकुम वाळवंटाचे हवामान उष्ण आणि कोरडे आहे. उन्हाळ्यात तापमान 45 अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त असते आणि हिवाळ्यात तापमान शून्याच्या खाली जाऊ शकते. वार्षिक पाऊसमान फक्त 100 मिमी आहे.
• काराकुम वाळवंटात प्रामुख्याने वाळूचे ढिगारे, निवडुंग, काटेरी झुडुपे आणि खारे तलाव आढळतात. वाळूचे ढिगारे 100 मीटर उंच असू शकतात.
• काराकुम वाळवंटात लोकसंख्या विरळ आहे. येथे काही भटके लोक राहतात जे मेंढ्या, उंट आणि इतर प्राणी पाळतात.
• काराकुम वाळवंटातून अनेक महत्त्वाचे मार्ग जातात. त्यापैकी एक म्हणजे पृथ्वीवरील सर्वात मोठा रेल्वेमार्ग, ट्रॅन्स्-सायबेरियन रेल्वे. हा रेल्वेमार्ग काराकुम वाळवंटातून 1,200 किमी अंतर पार करतो.
• काराकुम वाळवंट हे एक नैसर्गिक सौंदर्याने नटलेले ठिकाण आहे. येथील उष्ण आणि कोरडे हवामान, वाळूचे ढिगारे आणि इतर नैसर्गिक वैशिष्ट्ये पाहण्यासाठी दरवर्षी अनेक पर्यटक येथे येतात.

जगातील प्रमुख वाळवंट प्रदेश (Jagatil Pramukh Valavati Pradesh In Marathi)

क्र.	वाळवंटाचे नाव	स्थान	क्षेत्रफळ (चौरस किलोमीटर)
1	सहारा	आफ्रिका	90,60,000
2	ऑस्ट्रेलियन	ऑस्ट्रेलिया	40,00,000
3	गोबी	मंगोलिया, चीन	12,95,000
4	कलाहारी	दक्षिण आफ्रिका, बोत्स्वाना, नामिबिया	11,70,000
5	थर	भारत, पाकिस्तान	3,29,500
6	काराकुम	तुर्कमेनिस्तान, कझाकस्तान, उझबेकिस्तान	3,50,000
7	कोलोराडो	अमेरिका	6,19,161
8	अंटार्क्टिक वाळवंट	अंटार्क्टिका	1,40,00,000
9	आर्क्टिक वाळवंट	आर्क्टिक महासागर	1,37,00,000
10	अरबी वाळवंट	सौदी अरेबिया, इराक, जॉर्डन, ओमान, यमन, कतार, युएई	23,30,000
11	कॅलिफोर्निया वाळवंट	अमेरिका	4,83,900
12	तथार वाळवंट	भारत, पाकिस्तान	2,20,000
13	नामिब वाळवंट	नामिबिया, अंगोला, दक्षिण आफ्रिका	81,000
14	अटाकामा वाळवंट	चिली, पेरू	10,00,000
15	पेटा गोनी वाळवंट	आर्जेन्टिना	7,00,000

अश्या प्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला अश्याच नवनवीन लेखासाठी आपले MPSC School हे ब्लॉग पेज फॉलो करायला विसरू नका.