नंदुरबार जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती | Nandurbar District Information In Marathi

 नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील नंदुरबार जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण नंदुरबार जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण नंदुरबार जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, नंदुरबार जिल्ह्याच्या सीमा, नंदुरबार जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण नंदुरबार जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख नंदुरबार जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती

नंदुरबार जिल्ह्याची माहिती (Nandurbar Jilhyachi Sampurn Mahiti )

नंदुरबार जिल्ह्याचा इतिहास (History of Nandurbar District)

• नंदुरबार जिल्ह्याचा इतिहास प्राचीन काळापासून सुरू होतो. या प्रदेशाचे प्राचीन नाव “रसिका” होते. यादवांच्या साम्राज्यात या प्रदेशावर राजा सेनचंद्र यांच्या नेतृत्वाखाली राजवट होती. मुस्लिमांच्या आगमनासह, फारुकी राजा यांना देण्यात आलेली खिताब खान म्हणून खानदेश नाव बदलण्यात आले होते. खानदेश संपूर्ण क्षेत्र धुळे आणि जळगाव दोन जिल्हे समाविष्ट आहे आणि धुळे येथे मुख्यालय एक जिल्हा म्हणून पाहिली होती. तथापि १९०६ मध्ये प्रशासनिक कारणांसाठी खानदेशला पश्चिम खानदेश आणि पूर्व खानदेश असे दोन जिल्हे विभागण्यात आले.
• १९७१ च्या जनगणनेत, अक्रानी महलची अक्रानी तहसील म्हणून सुधारीत करण्यात आली. १९६१ मध्ये जिल्ह्याचे नाव पश्चिम खानदेश ते धुली व त्यानंतर धुळे जिल्ह्याचे मुख्यालय म्हणून बदलले गेले.
• १ जुलै १९९८ रोजी धुळे जिल्ह्यातून नंदुरबार जिल्हा नव्याने निर्माण झाला. या जिल्ह्याचे मुख्यालय नंदुरबार आहे. नंदुरबार जिल्हा महाराष्ट्र राज्याच्या उत्तर भागात स्थित आहे. हा जिल्हा महाराष्ट्र, गुजरात आणि मध्य प्रदेश या तीन राज्यांच्या सीमाभागात आहे.

नंदुरबार जिल्ह्याच्या सीमा (Borders of Nandurbar District)

नंदुरबार जिल्ह्याच्या दक्षिणेला व आग्नेयेला धुळे जिल्हा आहे. नंदुरबार जिल्ह्याच्या पश्चिमेला आणि उत्तरेला गुजरात राज्याची सीमा आहे. नंदुरबार जिल्ह्याच्या उत्तरेला आणि ईशान्येला मध्य प्रदेश राज्याची सीमा आहे. विशाल नर्मदा नदी जिल्ह्याची उत्तर सीमा बनवते.

नंदुरबार जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ आणि लोकसंख्या (Area And Population of Nandurbar District)

नंदुरबार जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ 5,955 चौरस किलोमीटर आहे आणि त्यांची लोकसंख्या 16,48,295 आहे. ही आकडेवारी 2001 च्या जनगणनेवर आधारित आहे.आणि या जिल्ह्याची शहरी लोकसंख्या 15.45 % होती.

नंदुरबार जिल्ह्यातील तालुके (Talukas in Nandurbar District)

नंदुरबार जिल्ह्यात एकूण 6 तालुके ते खालीलप्रमाणे आहेत:

अक्कलकुवा तालुका
अक्राणी तालुका
तळोदा तालुका
नंदुरबार तालुका
नवापूर तालुका
शहादा तालुका

नंदुरबार जिल्ह्यातील वनक्षेत्र (Forest Areas in Nandurbar District)

• नंदुरबार जिल्हा हा महाराष्ट्रातील उत्तरेकडील जिल्हा आहे. हा जिल्हा सातपुडा पर्वतरांगांमध्ये वसलेला आहे. जिल्ह्यातील वनक्षेत्र हे महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे वनक्षेत्र आहे. जिल्ह्यातील वनक्षेत्राचे क्षेत्रफळ सुमारे 1 लाख 61 हजार हेक्टर आहे. नंदुरबार जिल्ह्यातील वनक्षेत्रात विविध प्रकारची वृक्ष, वनस्पती आणि वन्यजीव आढळतात.
• नंदुरबार जिल्ह्यातील वनक्षेत्रात प्रामुख्याने साग, बांबू, लाकडुंगरा, खैर, आंबा, इत्यादी वृक्ष आढळतात. या वृक्षांमुळे जिल्ह्यातील हवामान थंड आणि आल्हाददायक राहते. नंदुरबार जिल्ह्यातील वनक्षेत्रात विविध प्रकारचे वन्यजीव देखील आढळतात. या वन्यजीवांमध्ये वाघ, बिबट्या, चितळ, हरीण, रानडुक्कर, कोल्हे, तरस, इत्यादी प्राणींचा समावेश होतो. नंदुरबार जिल्ह्यातील वनक्षेत्र हे महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाचे पर्यटन स्थळ आहे.

नंदुरबार जिल्ह्यातील नद्या (Rivers in Nandurbar District)

नंदुरबार जिल्ह्यात अनेक नद्या वाहतात. त्यापैकी काही प्रमुख नद्या खालीलप्रमाणे आहेत:

• तापी नदी: ही जिल्ह्यातील सर्वात महत्त्वाची नदी आहे. ती सातपुडा पर्वतरांगातील डोंगराळ भागात उगम पावते आणि पूर्वेकडे वाहत जाऊन गुजरात राज्यात प्रवेश करते. नंदुरबार जिल्ह्यात तापी नदीच्या काठावर अनेक गावे आणि शहरे वसलेली आहेत.
• गोमाई नदी: ही तापी नदीची एक प्रमुख उपनदी आहे. ती सातपुडा पर्वतरांगातील डोंगराळ भागात उगम पावते आणि पूर्वेकडे वाहत जाऊन तापी नदीला मिळते. गोमाई नदीच्या काठावर शहादा, मालेगाव, औरंगाबाद ही महत्त्वाची शहरे वसलेली आहेत.
• नेसू नदी: ही तापी नदीची आणखी एक प्रमुख उपनदी आहे. ती सातपुडा पर्वतरांगातील डोंगराळ भागात उगम पावते आणि पूर्वेकडे वाहत जाऊन तापी नदीला मिळते. नेसू नदीच्या काठावर नंदुरबार शहर वसलेले आहे.
• उदई नदी: ही तापी नदीची एक उपनदी आहे. ती मध्य प्रदेश राज्यातील बालाघाट जिल्ह्यात उगम पावते आणि पूर्वेकडे वाहत जाऊन तापी नदीला मिळते. उदई नदीच्या काठावर अक्राणी, नांदगाव हे महत्त्वाचे तालुके वसलेले आहेत.
• देवनंद नदी: ही तापी नदीची एक उपनदी आहे. ती सातपुडा पर्वतरांगातील डोंगराळ भागात उगम पावते आणि पूर्वेकडे वाहत जाऊन तापी नदीला मिळते. देवनंद नदीच्या काठावर मोलगी, नंदुरबार हे महत्त्वाचे तालुके वसलेले आहेत.
• पाताळगंगा नदी: ही सातपुडा पर्वतरांगातील डोंगराळ भागात उगम पावते आणि पूर्वेकडे वाहत जाऊन गुजरात राज्यात प्रवेश करते. पाताळगंगा नदीच्या काठावर अक्राणी, नंदुरबार हे महत्त्वाचे तालुके वसलेले आहेत.
• रंगवली नदी: ही सातपुडा पर्वतरांगातील डोंगराळ भागात उगम पावते आणि पूर्वेकडे वाहत जाऊन गुजरात राज्यात प्रवेश करते. रंगवली नदीच्या काठावर नंदुरबार जिल्ह्यातील अनेक गावे वसलेली आहेत.
• शिवण नदी: ही सातपुडा पर्वतरांगातील डोंगराळ भागात उगम पावते आणि पूर्वेकडे वाहत जाऊन गुजरात राज्यात प्रवेश करते. शिवण नदीच्या काठावर नंदुरबार जिल्ह्यातील अनेक गावे वसलेली आहेत.

या नद्यांव्यतिरिक्त नंदुरबार जिल्ह्यात अनेक लहान-मोठी नद्या वाहतात. या नद्या जिल्ह्यातील शेती, उद्योग आणि पर्यटनाला चालना देतात.

नंदुरबार जिल्ह्यातील धरणे (Dams in Nandurbar District)

नंदुरबार जिल्ह्यात एकूण ३४ धरणे आहेत. त्यापैकी २९ धरणे पूर्ण झालेली आहेत. नंदुरबार जिल्ह्यातील काही महत्त्वाची धरणे खालीलप्रमाणे आहेत:

• विरचक्र धरण: हे धरण नंदुरबार शहराच्या पाणीपुरवठ्यासाठी बांधण्यात आले आहे. ते वाकी नदीवर बांधलेले आहे. या धरणाची उंची ३० मीटर आहे आणि त्याची पाणीसाठवण क्षमता २१.१० दशलक्ष घनमीटर आहे.
• दरा धरण: हे धरण नंदुरबार शहराच्या सिंचनासाठी बांधण्यात आले आहे. ते वाकी नदीवर बांधलेले आहे. या धरणाची उंची ४२ मीटर आहे आणि त्याची पाणीसाठवण क्षमता २८८.५० दशलक्ष घनमीटर आहे.
• लोंढरे धरण: हे धरण नंदुरबार जिल्ह्यातील शहादा तालुक्यातील आहे. ते गोमाई नदीवर बांधलेले आहे. या धरणाची उंची ३१ मीटर आहे आणि त्याची पाणीसाठवण क्षमता ८१.८० दशलक्ष घनमीटर आहे.
• दुधखेडा धरण: हे धरण नंदुरबार जिल्ह्यातील शहादा तालुक्यातील आहे. ते गोमाई नदीवर बांधलेले आहे. या धरणाची उंची ४३ मीटर आहे आणि त्याची पाणीसाठवण क्षमता २८८.५० दशलक्ष घनमीटर आहे.
• कळसूबाई धरण: हे धरण नंदुरबार जिल्ह्यातील जळगाव तालुक्यातील आहे. ते कळसूबाई नदीवर बांधलेले आहे. या धरणाची उंची २२ मीटर आहे आणि त्याची पाणीसाठवण क्षमता ४५.६० दशलक्ष घनमीटर आहे.

नंदुरबार जिल्ह्यातील धरणे जिल्ह्यातील सिंचन, पाणीपुरवठा आणि वीजनिर्मिती यासाठी महत्त्वाची आहेत. या धरणांमुळे जिल्ह्यातील शेती, उद्योग आणि घरगुती वापर यासाठी पाण्याची उपलब्धता वाढली आहे.

नंदुरबार जिल्ह्याचे हवामान (Climate of Nandurbar District)

नंदुरबार जिल्ह्याचे हवामान सामान्यतः गरम आणि वाळलेले आहे. उन्हाळा मार्चपासून मध्य जूनपर्यंत असतो. उन्हाळ्यातील बहुतेकदा गरम आणि कोरडे असतात. मे महिन्याच्या दरम्यान उन्हाळ्याच्या शिखरावर असतो. ग्रीष्मकालीन शिखरांमध्ये तापमान 45 अंश सेल्सियस इतके असू शकते. जूनच्या मध्य किंवा अखेरीस मान्सून सेट करतो. या हंगामात हवामान सामान्यतः आर्द्र आणि गरम असते. उत्तर व पश्चिम भागामध्ये उर्वरित भागापेक्षा जास्तीत जास्त पाऊस पडतो. जिल्ह्यात सरासरी पाऊस 767 मि.मी. हिवाळी नोव्हेंबर पासून फेब्रुवारी पर्यंत असते. हिवाळा सौम्यपणे थंड परंतु कोरडी आहेत.

उन्हाळा (मार्च-जून)

उन्हाळा नंदुरबार जिल्ह्यात मार्च ते जून या काळात असतो. उन्हाळा सामान्यतः गरम आणि कोरडा असतो. तापमान 30 अंश सेल्सियस ते 45 अंश सेल्सियस पर्यंत असू शकते. उन्हाळ्याच्या शिखरांमध्ये तापमान 45 अंश सेल्सियस इतके असू शकते.

पावसाळा (जून-ऑक्टोबर)

पावसाळा नंदुरबार जिल्ह्यात जून ते ऑक्टोबर या काळात असतो. पावसाळ्यात हवामान सामान्यतः आर्द्र आणि गरम असते. उत्तर व पश्चिम भागामध्ये उर्वरित भागापेक्षा जास्तीत जास्त पाऊस पडतो. जिल्ह्यात सरासरी पाऊस 767 मि.मी. आहे.

हिवाळा (नोव्हेंबर-फेब्रुवारी)

हिवाळा नंदुरबार जिल्ह्यात नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी या काळात असतो. हिवाळा सौम्यपणे थंड परंतु कोरडी आहेत. तापमान 15 अंश सेल्सियस ते 25 अंश सेल्सियस पर्यंत असू शकते.

नंदुरबार जिल्ह्यातील पिके( Crops in Nandurbar District)

नंदुरबार जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे (Tourist Attractions in Nandurbar District)

नंदुरबार जिल्हा महाराष्ट्रातील एक आदिवासी जिल्हा आहे. हा जिल्हा सातपुडा पर्वतरांगांमध्ये वसलेला आहे आणि त्याचे नैसर्गिक सौंदर्य प्रसिद्ध आहे. जिल्ह्यात अनेक ऐतिहासिक स्थळे, धार्मिक स्थळे आणि नैसर्गिक आकर्षणे आहेत.

नंदुरबार जिल्ह्यातील काही प्रमुख पर्यटन स्थळे खालीलप्रमाणे आहेत:

• तोरणमाळ: तोरणमाळ हे जिल्ह्यातील सर्वात लोकप्रिय पर्यटन स्थळ आहे. हे एक थंड हवेचे ठिकाण आहे जे सातपुडा पर्वतरांगांमध्ये वसलेले आहे. येथे यशवंत तलाव, सीताखीची दरी, धबधबे आणि अनेक नैसर्गिक सौंदर्य आहेत.
• प्रकाशा: प्रकाशे हे एक प्रसिद्ध तीर्थक्षेत्र आहे जे तापी आणि गोमाई नद्यांच्या संगमावर वसलेले आहे. येथे एक प्राचीन मंदिर आहे जे देवी सरस्वतीला समर्पित आहे.
• अस्थबा: अस्थबा हे एक धार्मिक स्थळ आहे जे अक्रानी तालुक्यात वसलेले आहे. येथे एक प्राचीन मंदिर आहे जे भगवान शिवाला समर्पित आहे.
• उनबदेव: उनबदेव हे एक गरम पाण्याचे झरे आहेत जे शहादा तालुक्यात वसलेले आहेत. या झऱ्यांच्या पाण्याचा औषधी गुणधर्म असल्याचे मानले जाते.
• बाल हुतात्मा शिरीषकुमार स्मारक: बाल हुतात्मा शिरीषकुमार स्मारक हे एक स्मारक आहे जे नंदुरबार शहरात वसलेले आहे. हे स्मारक स्वातंत्र्यसैनिक शिरीषकुमार यांना समर्पित आहे.
• माळशेज घाट: माळशेज घाट हे एक नैसर्गिक सौंदर्याने नटलेले घाट आहे. हे घाट मुंबई-अहमदाबाद महामार्गावर वसलेले आहे.
• होराफली धबधबा: होराफली धबधबा हा महाराष्ट्रातील सर्वात उंच धबधब्यांपैकी एक आहे. हा धबधबा अक्रानी तालुक्यात वसलेला आहे.
• मोलगी: मोलगी हे एक आदिवासी गाव आहे जे त्याच्या पारंपारिक संस्कृती आणि जीवनशैलीसाठी प्रसिद्ध आहे. हे गाव शहादा तालुक्यात वसलेले आहे.
• सातपुडा राष्ट्रीय उद्यान: सातपुडा राष्ट्रीय उद्यान हे एक नैसर्गिक उद्यान आहे जे सातपुडा पर्वतरांगांमध्ये वसलेले आहे. या उद्यानात अनेक वन्यजीव आणि वनस्पती आढळतात.

हे ही वाचा – धुळे जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती