सोलापूर जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती

नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील सोलापूर जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण सोलापूर जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण सोलापूर जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, सोलापूर जिल्ह्याच्या सीमा, सोलापूर जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण सोलापूर जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख सोलापूर जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती | Solapur District Information In Marathi

Table of Contents

सोलापूर जिल्ह्याची माहिती | Solapur Jilhyachi Sampurn Mahiti

सोलापूर जिल्ह्याचा इतिहास

सोलापूर जिल्ह्यात मानवी वस्तीचे पुरावे पाषाणयुगापासून सापडतात. या काळातील लोक गुहांमध्ये राहत असत आणि शिकार आणि गोळा करून जगण्यास अवलंबून होते.
सोलापूर जिल्ह्यात अनेक राजवंशांनी सोलापूरवर राज्य केले, ज्यात चालुक्य, राष्ट्रकूट, यादव आणि बहामनी यांचा समावेश आहे.
यादवकालीन सोलापूर हे एक महत्त्वाचे व्यापार आणि संस्कृती केंद्र होते. यादव राजांनी अनेक मंदिरे आणि स्मारके बांधली, ज्यापैकी सिद्धेश्वर मंदिर आणि अंबादेवी मंदिर प्रसिद्ध आहेत.
१४ व्या शतकात, बहामनींनी सोलापूरवर राज्य स्थापन केले. बहामनी राजवटीत, सोलापूर हे एक महत्त्वाचे राजकीय आणि लष्करी केंद्र बनले.
बहामनी राजांनी अनेक भव्य इमारती आणि स्मारके बांधली, ज्यापैकी सोलापूर किल्ला आणि अक्कलकोट किल्ला प्रसिद्ध आहेत.
सोलापूर किल्ला हा बहामनी राजांनी बांधलेला एक भव्य किल्ला आहे. या किल्ल्यामध्ये अनेक भव्य वास्तू आणि स्मारके आहेत, ज्यात अंधारबाव, गडदरवाजा आणि मक्का मस्जिद यांचा समावेश आहे.
१७ व्या शतकात, मुघलांनी सोलापूरवर राज्य स्थापन केले. मुघल राजवटीत, सोलापूर हे एक महत्त्वाचे व्यापार केंद्र बनले.
१८ व्या शतकात, पेशव्यांनी सोलापूरवर राज्य स्थापन केले. पेशवाईत, सोलापूर हे एक महत्त्वाचे सांस्कृतिक केंद्र बनले.
१८१८ मध्ये, सोलापूर ब्रिटिश राजवटीखाली आले. ब्रिटिश राजवटीत, सोलापूर हे एक महत्त्वाचे औद्योगिक केंद्र बनले.
सोलापूर जिल्ह्यातील अनेक क्रांतिकारकांनी स्वातंत्र्यलढ्यात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. क्रांतिवीर राजगुरू, क्रांतिवीर नाना पाटील आणि क्रांतिवीर यशवंतराव चव्हाण हे सोलापूर जिल्ह्याचे सुपुत्र होते.

सोलापूर जिल्ह्याच्या सीमा

सोलापूर जिल्ह्याच्या उत्तरेस अहमदनगर आणि उस्मानाबाद जिल्ह्यासोबतची सीमा डोंगराळ आणि जंगलांनी व्यापलेली आहे. या भागात भीमा नदी वाहते. सोलापूर जिल्ह्याच्या पूर्वेस उस्मानाबाद आणि कर्नाटक राज्यातील कलबुर्गी यांच्यासोबतची सीमा आहे. सोलापूर जिल्ह्याच्या दक्षिणेस सांगली आणि कर्नाटक राज्यातील विजयपूर यांच्यासोबतची सीमा आहे. सोलापूर जिल्ह्याच्या पश्चिमेस सातारा आणि पुणे जिल्ह्यासोबतची सीमा आहे. या भागात कृष्णा नदी वाहते. या भागातून पुणे-सोलापूर महामार्ग जातो.

सोलापूर जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ

सोलापूर जिल्ह्याचे एकूण क्षेत्रफळ 14,844.6 चौ. किमी.आहे. त्यापैकी शहरी क्षेत्र 338.8 चौ. किमी.म्हणजे 2.28% एवढे आहे तर ग्रामीण क्षेत्र हे 14,505.8 चौ. किमी. म्हणजे 97.72% एवढे आहे. महाराष्ट्राच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या तुलनेत 4.82% आहे तर भारताच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या तुलनेत 0.04% एवढे आहे.

सोलापूर जिल्ह्यातील तालुके

सोलापूर जिल्हयात 11 तालुके आहेत ते खालीलप्रमाणे :
उत्तर सोलापूर, दक्षिण सोलापूर, बार्शी, अक्कलकोट, पंढरपूर, मंगळवेढा, सांगोला, मोहोळ, माढा, करमाळा, माळशिरस

सोलापूर जिल्ह्याची लोकसंख्या

सोलापूर जिल्ह्याची २०११ च्या जनगणनेनुसार लोकसंख्या ४०,३३,१४९ होती, जी २०२३ च्या अंदाजानुसार ४३,००,००० पर्यंत वाढली आहे. या वाढीचे प्रमाण सुमारे ६.८७% आहे.
सोलापूर जिल्ह्यात लैंगिक विभागणीमध्ये पुरुषांची संख्या २०,४५,४४७ तर स्त्रियांची संख्या १९,८७,७०२ आहे.
सोलापूर जिल्ह्याची लोकसंख्या घनता २६९ व्यक्ती प्रति चौरस किलोमीटर आहे.
सोलापूर जिल्ह्याचा साक्षरता दर ७५.८६% असून पुरुषांमध्ये हा दर ८४.०४% तर स्त्रियांमध्ये ६७.६०% आहे.
सोलापूर जिल्ह्याची मराठी ही येथील प्रमुख भाषा असून हिंदी, कन्नड आणि उर्दू भाषा बोलणारे समाजही मोठ्या प्रमाणात आहेत. दलित, मराठा, लिंगायत, मुस्लिम आणि इतर अनेक जाती आणि समुदायांचे लोक जिल्ह्यात राहतात.

सोलापूर जिल्ह्यातील वनक्षेत्र

सोलापूर जिल्ह्यात वनक्षेत्र कमी आहे. एकूण भौगोलिक क्षेत्रफळाच्या ०.३६ टक्के वनक्षेत्र आहे.ज्यामध्ये दाट वने ३७ चौरस किलोमीटर असून खुले वन हे १६ चौरस किलोमीटर एवढे आहे.

सोलापूर जिल्ह्यातील प्रमुख वनक्षेत्रे खालीलप्रमाणे आहेत:

अक्कलकोट अभयारण्य: हे अभयारण्य अक्कलकोट तालुक्यात आहे आणि ३६.४० चौरस किलोमीटर क्षेत्र व्यापते. या अभयारण्यात बिबट्या, चितळ, सांबर आणि रानडुक्कर यासह विविध प्रकारचे प्राणी आणि पक्षी आढळतात.
नांदूर मधमेश्वर अभयारण्य: हे अभयारण्य मंगळवेढा तालुक्यात आहे आणि ७.२२ चौरस किलोमीटर क्षेत्र व्यापते. या अभयारण्यात गवा, चितळ आणि सांबर यासह विविध प्रकारचे प्राणी आणि पक्षी आढळतात.
कळसूबाई अभयारण्य: हे अभयारण्य दक्षिण सोलापूर तालुक्यात आहे आणि ५.८५ चौरस किलोमीटर क्षेत्र व्यापते. या अभयारण्यात बिबट्या, चितळ, सांबर आणि रानडुक्कर यासह विविध प्रकारचे प्राणी आणि पक्षी आढळतात.

सोलापूर जिल्ह्यातील नद्या

सोलापूर जिल्ह्यात अनेक लहान-मोठ्या नद्या वाहतात. त्यातील काही प्रमुख नद्या खालीलप्रमाणे आहेत:

भीमा नदी: ही जिल्ह्यातील सर्वात प्रमुख नदी आहे. भीमा नदी कृष्णा नदीची उपनदी आहे.
सीना नदी: ही भीमा नदीची उपनदी आहे आणि सोलापूर शहराच्या पश्चिमेला वाहते.
नीरा नदी: ही भीमा नदीची उपनदी आहे आणि सोलापूर शहराच्या पूर्वेला वाहते.
भोगावती नदी: ही कृष्णा नदीची उपनदी आहे आणि जिल्ह्याच्या दक्षिण भागातून वाहते.
माण नदी: ही कृष्णा नदीची उपनदी आहे आणि जिल्ह्याच्या पूर्व भागातून वाहते.
हरणी नदी: ही भीमा नदीची उपनदी आहे आणि जिल्ह्याच्या उत्तर भागातून वाहते.
बोटी नदी: ही भीमा नदीची उपनदी आहे आणि जिल्ह्याच्या मध्य भागातून वाहते.

या व्यतिरिक्त, इतरही काही लहान नद्या जिल्ह्यातून वाहतात.

सोलापूर जिल्ह्यातील धरणे

सोलापूर जिल्ह्यात अनेक धरणे आहेत. त्यापैकी काही प्रमुख धरणे खालीलप्रमाणे:

उजनी धरण: हे धरण भीमा नदीवर बांधलेले आहे आणि ते महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे धरण आहे. या धरणाची पाणी साठवण क्षमता 11.24 टीएमसी आहे.
निरा-देवधर धरण: हे धरण निरा नदीवर बांधलेले आहे आणि ते सोलापूर शहरासाठी पिण्याच्या पाण्याचा मुख्य स्रोत आहे. या धरणाची पाणी साठवण क्षमता 2.47 टीएमसी आहे.
भिमाशंकर धरण: हे धरण भीमा नदीवर बांधलेले आहे आणि ते जलविद्युत निर्मितीसाठी वापरले जाते. या धरणाची पाणी साठवण क्षमता 1.77 टीएमसी आहे.

या व्यतिरिक्त सोलापूर जिल्ह्यात अनेक लहान धरणे आहेत.

सोलापूर जिल्ह्याचे हवामान

सोलापूर जिल्ह्यात उन्हाळा, पावसाळा आणि हिवाळा असे तीन मुख्य हंगाम असतात. उन्हाळा मार्च ते मे पर्यंत असतो आणि तापमान 45°C पर्यंत पोहोचू शकते. पावसाळा जून ते ऑक्टोबर पर्यंत असतो आणि सरासरी वार्षिक पाऊस 600 मिमी असतो. हिवाळा नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी पर्यंत असतो आणि तापमान 10°C पर्यंत कमी होऊ शकते. हवामान बदलामुळे सोलापूरमधील हवामानात बदल होत आहे. उन्हाळा अधिक तीव्र होत आहे आणि पावसाळा अनियमित असतो. दुष्काळ आणि पूर यांसारख्या हवामानातील घटना अधिक वारंवार सोलापूर जिल्ह्यात होत असतात.

सोलापूर जिल्ह्यातील पिके

सोलापूर जिल्ह्यात विविध प्रकारची पिके घेतली जातात. जिल्ह्यातील प्रमुख पिके खालीलप्रमाणे आहेत:

खरीप पिके: ज्वारी, बाजरी, मूग, उडीद, तूर, सोयाबीन, मका, भुईमूग आणि कापूस.
रब्बी पिके: गहू, जवळ, हरभरा, सूर्यफूल, करडई, साफरचंद, द्राक्षे आणि डाळिंब.
बागायती पिके: द्राक्षे, डाळिंब, बोरव्हा, काजू, आंबा, पेरू, सिट्रस फळे आणि भाजीपाला.

जिल्ह्यातील पिकांची निवड पावसावर, हवामानावर आणि मातीच्या प्रकारावर अवलंबून असते. जिल्ह्यातील बहुतेक भागात पावसाचे प्रमाण कमी असल्यामुळे, खरीप पिके घेण्यास प्राधान्य दिले जाते. रब्बी पिके प्रामुख्याने जिल्ह्याच्या काही भागात घेतली जातात जिथे सिंचनाची सुविधा उपलब्ध आहे. बागायती पिके प्रामुख्याने जिल्ह्याच्या नदीकाठच्या भागात घेतली जातात.

सोलापूर जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे

सोलापूर जिल्ह्यातील काही प्रमुख पर्यटनस्थळे खालीलप्रमाणे आहेत:

पंढरपूर: पंढरपूर हे भगवान विठ्ठल आणि रुक्मिणीचे प्रमुख तीर्थक्षेत्र आहे. दरवर्षी लाखो भाविक पंढरपूरला विठ्ठल-रुक्मिणीच्या दर्शनासाठी येतात.
अक्कलकोट तालुका: अक्कलकोट तालुक्यात अनेक नैसर्गिक सौंदर्याने नटलेली ठिकाणे आहेत.अक्कलकोट हे श्री स्वामी समर्थ महाराजांचे जन्मस्थान आहे. अक्कलकोट शहर हे श्री स्वामी समर्थ महाराजांच्या समाधीसाठी प्रसिद्ध आहे. श्री स्वामी समर्थ महाराज हे महाराष्ट्रातील एक महान संत होते. यात काळाम्बा धरण, यमाई धरण, आणि भवानी मंदिर यांचा समावेश आहे.
तुळजापूर: तुळजापूर हे तुळजाभवानी देवीचे प्रमुख तीर्थक्षेत्र आहे. तुळजाभवानी देवी ही महाराष्ट्राची कुलदेवी आहे.
सिद्धेश्वर मंदिर: सिद्धेश्वर मंदिर हे सोलापूर शहरातील एक प्रसिद्ध मंदिर आहे. सिद्धेश्वर हे सोलापूर शहराचे ग्रामदैवत आहे.
भंडारदरा: भंडारदरा हे सोलापूर जिल्ह्यातील एक ऐतिहासिक गाव आहे. हे गाव छत्रपती शिवाजी महाराजांशी संबंधित आहे.
उजनी धरण: उजनी धरण हे सोलापूर जिल्ह्यातील एक प्रमुख धरण आहे. हे धरण पर्यटकांसाठी एक लोकप्रिय ठिकाण आहे.
मंगळवेढा: मंगळवेढा तालुक्यात अनेक प्राचीन मंदिरे आणि ऐतिहासिक वास्तू आहेत. यात भवानी मंदिर, सिद्धेश्वर मंदिर, आणि रामेश्वर मंदिर यांचा समावेश आहे.

अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला. आज आपण महाराष्ट्रातील सोलापूर जिल्ह्याची माहिती बघीतली. त्यामध्ये सुरवातीला आपण सोलापूर जिल्ह्याचा इतिहास बघितला. त्यानंतर आपण भौगोलिक माहिती, सीमा, सोलापूर जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या, वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल विस्तृत माहिती बघितली आणि शेवटी आपण सोलापूर जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघितली. अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला.

या लेखाबद्दल तुमच्या प्रतिक्रिया नक्की द्या आणि या लेखात असलेल्या माहिती व्यतिरिक्त तुमचा जवळ सोलापूर जिल्ह्याबद्दल जास्तीची माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कळवा आम्ही या लेखात ती समाविष्ट करू.

हे ही वाचा – सातारा जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती