नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील अकोला जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण अकोला जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण अकोला जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, अकोला जिल्ह्याच्या सीमा, अकोला जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण अकोला जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख अकोला जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती | Akola District Information In Marathi
अकोला जिल्ह्याची माहिती | Akola District Information In Marathi
अकोला जिल्ह्याचा इतिहास
- अकोला जिल्ह्याचा प्राचीन इतिहास अज्ञात आहे. मात्र, या जिल्ह्यात प्राचीन काळापासून मानवी वस्ती असल्याचे पुरावे सापडले आहेत. या जिल्ह्यात सापडलेल्या पुराव्यांवरून असे दिसून येते की, या जिल्ह्यात प्राचीन काळी मौर्य, सातवाहन, वाकाटक, चालुक्य, राष्ट्रकूट, यादव, मुसलमान आणि निजामशाही राज्यांचे राज्य होते.
- १६ व्या शतकात अकोला जिल्हा निजामशाहीच्या आधिपत्याखाली आला. निजामशाहीच्या काळात अकोला जिल्ह्याचे महत्त्व वाढले. या जिल्ह्यात व्यापार आणि उद्योगाचा विकास झाला.
- १८ व्या शतकात निजामशाहीचा पराभव झाल्यानंतर अकोला जिल्हा ब्रिटिशांच्या आधिपत्याखाली आला. ब्रिटिश काळात अकोला जिल्ह्याचा विकास झाला. या जिल्ह्यात नवीन शाळा, महाविद्यालये आणि रुग्णालये स्थापन झाली.
- १९४७ मध्ये भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर अकोला जिल्हा मध्य प्रदेश राज्यात आला. १९५६ मध्ये मध्य प्रदेश राज्याचे विभाजन झाल्यानंतर अकोला जिल्हा मुंबई राज्यात आला. १९६० मध्ये महाराष्ट्र राज्याची स्थापना झाल्यानंतर अकोला जिल्हा महाराष्ट्र राज्यात आला.
- १ जुलै १९९८ रोजी अकोला जिल्ह्याचे विभाजन करण्यात आले. या विभाजनामुळे अकोला आणि वाशीम हे दोन नवीन जिल्हे निर्माण झाले.
अकोला जिल्ह्याच्या सीमा
अकोला जिल्हा हा महाराष्ट्र राज्याच्या पूर्व भागात वसलेला एक महत्त्वाचा जिल्हा आहे. या जिल्ह्याचे प्रशासकीय केंद्र अकोला हे शहर आहे. अकोला जिल्ह्याची सीमा उत्तरेस व पूर्वेस अमरावती जिल्हा, दक्षिणेस वाशीम जिल्हा तर पश्चिमेस बुलढाणा जिल्हा आहे.
अकोला जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ
अकोला जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ ५,४२८ चौरस किलोमीटर आहे. हे महाराष्ट्र राज्यातील क्षेत्रफळाच्या १.७६% आहे.
अकोला जिल्ह्यातील तालुके
अकोला जिल्ह्यामध्ये सात तालुके आहेत:
अकोला, बाळापूर, पातूर, बार्शीटाकळी, मुर्तिजापूर, अकोट, तेल्हारा
अकोला जिल्ह्याची लोकसंख्या
२०११ च्या जनगणनेनुसार अकोला जिल्ह्याची लोकसंख्या १८,१८,६१७ होती. यापैकी ९,३६,२२६ पुरुष आणि ८,८२,३९१ स्त्रिया होत्या. जिल्ह्याचे लोकसंख्या घनता ३००.८ प्रति चौरस किलोमीटर होती.
अकोला जिल्ह्यातील वनक्षेत्र
- अकोला जिल्ह्याचे एकूण क्षेत्रफळ ५,४३१ चौरस किलोमीटर आहे. त्यापैकी केवळ ७ टक्के म्हणजेच ३७८.४३ चौरस किलोमीटर क्षेत्र वनक्षेत्र आहे.
- जिल्ह्यात गाविलगड व अजिंठ्याच्या डोंगरराळ भागात जास्त वने आहेत. या भागात साग, ऐन, खैर, अंजन, इत्यादी वृक्ष आढळतात. तसेच मोर, रानकोंबडा, इत्यादी पक्षीही वनांत आहेत.
- पातूर तालुक्यात साग, चंदन, आढळते तसेच चारोळीचे उत्पादनही होते.
- अकोला जिल्ह्यातील वनक्षेत्राचे संवर्धन करणे आवश्यक आहे. यासाठी वृक्ष लागवड, वन संवर्धन कायदे अंमलात आणणे, वन्यजीव संरक्षण इत्यादी उपाययोजना केल्या जाणे आवश्यक आहे.
अकोला जिल्ह्यातील नद्या
अकोला जिल्ह्यातील प्रमुख नद्या खालीलप्रमाणे आहेत:
- पूर्णा नदी ही जिल्ह्यातील सर्वात महत्त्वाची नदी आहे. ही नदी जिल्ह्यात पूर्वेकडून पश्चिमेकडे वाहते. पूर्णा नदीस शहानूर, पठार, विद्रूपा, आस, इत्यादी नद्या उत्तरेकडून येऊन मिळतात. उमा, काटेपूर्णा, मोर्णा व मन ह्या नद्या दक्षिणेकडून येऊन मिळतात. याशिवाय निर्गुणा ही मन नदीची उपनदी जिल्ह्यातून वाहते. पूर्णा नदीची लांबी सुमारे ७५० किलोमीटर आहे. ही नदी नाशिक जिल्ह्यात गोदावरी नदीला मिळते.
- काटेपूर्णा नदी ही जिल्ह्यातील दुसरी महत्त्वाची नदी आहे. ही नदी वाशीम जिल्ह्यात उगम पावते. ही नदी बार्शीटाकळी, मूर्तिजापूर व अकोला या तालुक्यांतून वाहते. ती लाईत गावाजवळ पूर्णा नदीस मिळते.
- उमा नदी ही जिल्ह्यातील तिसरी महत्त्वाची नदी आहे. ही नदी वाशीम जिल्ह्यात उगम पावते. ही नदी मूर्तिजापूर व अकोला या तालुक्यांतून वाहते. सांगवी या ठिकाणाजवळ पूर्णा नदीस मिळते.
- मन नदी ही जिल्ह्यातील चौथी महत्त्वाची नदी आहे. ही नदी वाशीम जिल्ह्यात उगम पावते. ही नदी पातूर, बाळापूर व अकोला या तालुक्यांतून वाहते. म्हैस नदीला मिळते.
- म्हैस नदी ही जिल्ह्यातील पाचवी महत्त्वाची नदी आहे. ही नदी वाशीम जिल्ह्यात उगम पावते. ही नदी बाळापूर व अकोला या तालुक्यांतून वाहते. मन नदीला मिळते.
- या नद्या जिल्ह्यातील शेती, उद्योग, जलविद्युत उत्पादन आणि पर्यटन या क्षेत्रांसाठी महत्त्वाच्या आहेत.
अकोला जिल्ह्यातील धरणे
अकोला जिल्ह्यात सात मोठी धरणे आहेत. त्यांची माहिती खालीलप्रमाणे आहे:
| धरणाचे नाव | तालुका | नदी | उंची (मीटर) | लांबी (मीटर) | पाणीसाठवण क्षमता (एम.सी.एम.) |
| जनुना धरण | मुर्तिजापूर | पूर्णा | 52.5 | 1,400 | 100 |
| काटेपूर्णा धरण | मुर्तिजापूर | पूर्णा | 35.5 | 1,225 | 210 |
| निर्गुण धरण | पातूर | निर्गुणा | 33 | 400 | 100 |
| पोपटखेड धरण | पातूर | निर्गुणा | 22 | 200 | 20 |
| उमा धरण | अकोट | उमा | 27 | 500 | 100 |
| विश्वामित्री धरण | बार्शीटाकळी | विश्वामित्री | 42 | 500 | 100 |
| वान धरण | बाळापूर | वान | 30 | 200 | 20 |
अकोला जिल्ह्याचे हवामान
- उन्हाळा (मार्च ते जून): उन्हाळा हा अकोला जिल्ह्यातील सर्वात उष्ण हंगाम असतो. या हंगामात तापमान 40 अंश सेल्सिअस पर्यंत जाऊ शकते. उन्हाळ्यात जिल्ह्यात वादळे आणि वादळी पाऊस पडण्याची शक्यता असते.
- उन्हाळ्यानंतरचा हंगाम (जुलै ते ऑगस्ट): उन्हाळ्यानंतरचा हंगाम हा अकोला जिल्ह्यातील सर्वात दमट हंगाम असतो. या हंगामात तापमान 35 अंश सेल्सिअस पर्यंत असते आणि हवेत आर्द्रता जास्त असते.
- पावसाळा (सप्टेंबर ते नोव्हेंबर): पावसाळा हा अकोला जिल्ह्यातील सर्वात दमट आणि पावसाळी हंगाम असतो. या हंगामात जिल्ह्यात सरासरी 1000 मिमी पाऊस पडतो. पावसाळ्यात जिल्ह्यात मुसळधार पाऊस पडण्याची शक्यता असते.
- हिवाळा (डिसेंबर ते फेब्रुवारी): हिवाळा हा अकोला जिल्ह्यातील सर्वात थंड हंगाम असतो. या हंगामात तापमान 10 अंश सेल्सिअस पर्यंत खाली जाऊ शकते. हिवाळ्यात जिल्ह्यात ढगाळ हवामान असते.
अकोला जिल्ह्यातील पिके
अकोला जिल्ह्यात कापूस हे सर्वात महत्त्वाचे खरीप पीक आहे. जिल्ह्यातील जवळपास 40% क्षेत्रावर कापूस पिकवला जातो. अकोला, तेल्हारा, मूर्तिजापूर, बाळापूर, अकोट हे तालुके कापसाच्या उत्पादनात अग्रेसर आहेत.
ज्वारी हे जिल्ह्यातील आणखी एक महत्त्वाचे खरीप पीक आहे. जिल्ह्यातील जवळपास 25% क्षेत्रावर ज्वारी पिकवली जाते. अकोला, बाळापूर, बार्शीटाकळी हे तालुके ज्वारीच्या उत्पादनात अग्रेसर आहेत.
रब्बी हंगामात गहू हे प्रमुख पीक आहे. जिल्ह्यातील जवळपास 20% क्षेत्रावर गहू पिकवला जातो.
बागायती शेतीत संत्री, मिरची, ऊस, केळी, पेरू, बोरे, पपई, टरबूज या पिकांची लागवड केली जाते.
तेल्हारा आणि अकोट तालुक्यांत विड्याची पाने मोठ्या प्रमाणात पिकवली जातात.
अकोला जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे
अकोला जिल्हा हा विदर्भाच्या अमरावती प्रशासकीय विभागात येतो. अकोला जिल्ह्यातील काही प्रमुख पर्यटन स्थळे खालीलप्रमाणे आहेत:
- काटेपूर्णा अभयारण्य: हे अभयारण्य अकोला शहराच्या जवळील काटेपूर्णा जलाशयाच्या पाणलोट क्षेत्रात स्थित आहे. हे अभयारण्य मुख्यत्वे पाणथळ, दलदली आणि गवताळ प्रदेशांचे बनलेले आहे. येथे विविध प्रकारचे वन्यजीव, पक्षी आणि प्राणी आढळतात.
- उमा देवी मंदिर, मुर्तिजापूर: हे मंदिर अकोला जिल्ह्यातील मुर्तिजापूर शहरात वसलेले आहे. हे मंदिर देवी उमादेवीचे समर्पित आहे. मंदिराचे बांधकाम ११ व्या शतकात झाले होते. मंदिर हे त्याच्या सुंदर स्थापत्य आणि शिल्पासाठी प्रसिद्ध आहे.
- वाघागड: हा किल्ला अकोला जिल्ह्यातील बार्शीटाकळी तालुक्यातील वाघागड गावात वसलेला आहे. हा किल्ला १४ व्या शतकात बांधला गेला होता. किल्ला हे त्याच्या उंच भिंती आणि बुरुजांसाठी प्रसिद्ध आहे. किल्ल्यावरून आसपासच्या परिसराचे विहंगम दृश्य दिसते.
- पातुर: हे शहर अकोला जिल्ह्यातील पातुर तालुक्यातील पातुर गावात वसलेले आहे. हे शहर त्याच्या ऐतिहासिक स्थळे आणि संस्कृतीसाठी प्रसिद्ध आहे. पातुर शहरात अनेक मंदिरे, मशिदी आणि चर्च आहेत.
- अकोला जिल्ह्यात इतरही अनेक पर्यटन स्थळे आहेत. यामध्ये अकोला शहरातील विविध मंदिरे, बाळापूर येथील श्रीकृष्ण मंदिर, तेल्हारा येथील विड्याच्या पानांचे उत्पादन, अकोला येथील सालासर बालाजी मंदिर इत्यादींचा समावेश होतो.
अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला. आज आपण महाराष्ट्रातील अकोला जिल्ह्याची माहिती बघीतली. त्यामध्ये सुरवातीला आपण अकोला जिल्ह्याचा इतिहास बघितला. त्यानंतर आपण भौगोलिक माहिती, सीमा, अकोला जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या, वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल विस्तृत माहिती बघितली आणि शेवटी आपण अकोला जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघितली. अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला.
या लेखाबद्दल तुमच्या प्रतिक्रिया नक्की द्या आणि या लेखात असलेल्या माहिती व्यतिरिक्त तुमचा जवळ अकोला जिल्ह्याबद्दल जास्तीची माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कळवा आम्ही या लेखात ती समाविष्ट करू.
