नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील अमरावती जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण अमरावती जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण अमरावती जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, अमरावती जिल्ह्याच्या सीमा, अमरावती जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण अमरावती जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख अमरावती जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती | Amravati District Information In Marathi
अमरावती जिल्ह्याची माहिती (Amravati District Information In Marathi)
अमरावती जिल्ह्याचा इतिहास
- अमरावती जिल्ह्याचा इतिहास प्राचीन काळापासून सुरू होतो. प्राचीन काळात अमरावतीला ‘उदुंबरावती’ असे नाव होते. या नावाचा उल्लेख महाभारतात आढळतो. महाभारतात श्रीकृष्णाने कौडिण्यपूर येथून रुक्मिणीचे हरण केले तेव्हा अमरावतीच्या एकवीरा देवीच्या तळाखालून भुयार खणून श्रीकृष्णाने रुक्मिणीला हरण केले असे सांगितले जाते.
- अमरावतीच्या प्राचीन इतिहासात यादव, बहमनी, निजामशाही आणि ब्रिटिश या साम्राज्यांचा समावेश होतो. यादव काळात अमरावती एक महत्त्वाचे व्यापारी आणि सांस्कृतिक केंद्र होते. बहमनी काळात अमरावतीचा विकास झाला आणि निजामशाही काळात अमरावती निजामाच्या आधिपत्याखाली आले. ब्रिटिश काळात अमरावतीत अनेक सरकारी इमारती बांधल्या गेल्या आणि शहराची आधुनिकीकरणाची प्रक्रिया सुरू झाली.
- १३ व्या शतकात गोविदंप्रभुनी अमरावतीला भेट दिली. गोविदंप्रभु हे एक जैन धर्मगुरू होते. त्यांनी अमरावतीत एक जैन मंदिर बांधले.
- १४ व्या शतकात अमरावतीचे काही लोक गुजरात आणि माळवा या भागात स्थायिक झाले. या लोकांनी या भागात व्यापार आणि संस्कृतीचा प्रसार केला.
- १६ व्या शतकात अमरावतीच्या जुम्मा मशिदीची बांधणी झाली. जुम्मा मशीद ही अमरावतीतील एक महत्त्वाची धार्मिक स्थळ आहे.
- १७२२ मध्ये छत्रपती शाहू महाराज आणि राणोजी भोसले यांनी अमरावती येथे भेट घेतली. या भेटीत त्यांनी एकत्रितपणे अमरावतीचा विकास करण्याचा निर्णय घेतला.
- १८ व्या शतकात अमरावतीची पुनर्बांधणी झाली. या काळात अमरावतीत अनेक नवीन इमारती बांधल्या गेल्या.
- १८०३ मध्ये ब्रिटिशांनी गाविलगड जिंकला. गाविलगड हा अमरावती जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचा किल्ला आहे.
- १८५२ ते १८७१ या काळात ब्रिटिशांनी अमरावतीत अनेक सरकारी इमारती बांधल्या. या इमारतींमध्ये न्यायालय, सरकारी कार्यालये आणि शिक्षण संस्था यांचा समावेश आहे.
- १८९७ मध्ये अमरावती येथे भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसचे अधिवेशन झाले. या अधिवेशनात भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी लढण्यासाठी एकत्र येण्याचे आवाहन करण्यात आले.
- १९२८ मध्ये महात्मा गांधी आणि लोकमान्य टिळक यांनी अमरावतीला भेट दिली. या भेटीत त्यांनी अमरावतीतील लोकांना स्वातंत्र्य चळवळीत सहभागी होण्यासाठी प्रेरित केले.
- १९३० मध्ये अमरावतीत सविनय अवज्ञा आंदोलन सुरू झाले. या आंदोलनात अमरावतीतील अनेक लोकांनी भाग घेतला.
अमरावती जिल्ह्याच्या सीमा
अमरावती जिल्ह्याच्या ईशान्येला महाराष्ट्रातील नागपूर जिल्हा, ईशान्येला मध्य प्रदेशातील चिंदवाडा जिल्हा, पूर्वेला वर्धा जिल्हा, दक्षिणेला यवतमाळ जिल्हा, नैऋत्येस वाशीम जिल्हा आणि पश्चिमेस अकोला आणि बुलढाणा जिल्ह्यांच्या सीमा आहेत.
अमरावती जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ
अमरावती जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ १२,२३५ चौरस किलोमीटर आहे. हे महाराष्ट्रातील एकूण क्षेत्रफळाच्या ३.९७ टक्के आहे. अमरावती जिल्ह्याचे दोन प्रमुख भूभाग आहेत. उत्तरेकडील भाग हा सातपुडा पर्वतरांगांमुळे बनलेला आहे आणि दक्षिणेकडील भाग हा सपाट मैदानी भाग आहे. अमरावती जिल्ह्याची प्रमुख नदी तापी आहे.
अमरावती जिल्ह्यातील तालुके
अमरावती जिल्ह्यात एकूण १४ तालुके आहेत. हे तालुके खालीलप्रमाणे आहेत:
चांदुर बाजार, चांदुर रेल्वे, चिखलदरा, अचलपूर, अंजनगाव सुर्जी, अमरावती, तिवसा, धामणगांव रेल्वे, धारणी, दर्यापूर, नांदगाव खंडेश्वर, भातकुली, मोर्शी, वरुड
अमरावती जिल्ह्याची लोकसंख्या
- २०११ च्या जनगणनेनुसार अमरावती जिल्ह्याची लोकसंख्या २८,८७,८२६ होती.
- २०२२ च्या अंदाजानुसार अमरावती जिल्ह्याची लोकसंख्या ३२,५०,००० आहे.
- अमरावती जिल्ह्याची लोकसंख्या घनता ३२१ चौरस किलोमीटर आहे.
- अमरावती जिल्ह्याचा लिंग गुणोत्तर १००० पुरुषांमागे ९५९ स्त्रिया आहे.
- अमरावती जिल्ह्याचा साक्षरता दर ८८.२३% आहे.
अमरावती जिल्ह्यातील वनक्षेत्र
अमरावती जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ १२२३५ चौरस किमी आहे त्यापैकी वनक्षेत्र हे ३३०० चौरस किमी एवढे आहे या मध्ये वन्यजीव संरक्षित क्षेत्र आहे त्यामध्ये मेळघाट चे जंगल, मेहन्द्री जंगल, पोहरा- मालखेड जंगल व सालबर्डी परिसरातील जंगल यांचा समावेश आहे.या वनक्षेत्रात मुख्यतः साग, बांबू, आणि चंदन या वृक्षांची लागवड आहे. या वनक्षेत्रात विविध प्रकारचे वन्यजीव आढळतात. त्यात बिबट्या, रानगवे, चितळ, नीलगाय, आणि हरिण यांचा समावेश होतो.
अमरावती जिल्ह्यातील नद्या
अमरावती जिल्ह्यात २६ नद्या आहेत. त्यापैकी प्रमुख नद्या खालीलप्रमाणे आहेत:
- पूर्णा नदी: ही जिल्ह्यातील सर्वात मोठी नदी आहे. ही नदी गोदावरी नदीची प्रमुख उपनदी आहे. ती अकोला जिल्ह्यातील चिखलदऱ्याच्या जंगलात उगम पावते. अमरावती जिल्ह्यात ती पेंढी, शहानूर, चंद्रभागा, बोर्डी या नद्या मिळवते. पूर्णा नदी अमरावती शहराजवळ गोदावरी नदीस मिळते.
- तापी नदी: ही अमरावती जिल्ह्यातील आणखी एक प्रमुख नदी आहे. ही नदी मध्य प्रदेशातील बैतूल जिल्ह्यात उगम पावते. अमरावती जिल्ह्यात ती वर्धा नदीला मिळते.
- वर्धा नदी: ही अमरावती जिल्ह्यातील तिसरी प्रमुख नदी आहे. ही नदी मध्य प्रदेशातील बैतूल जिल्ह्यात उगम पावते. अमरावती जिल्ह्यात ती सिंबोरा धरणातून वाहते. वर्धा नदीवर सिंबोरा धरण, वानझरी धरण आणि पवनी धरण ही तीन प्रमुख धरणे आहेत.
- शहानूर नदी:ही पूर्णा नदीची प्रमुख उपनदी आहे. ही नदी अमरावती जिल्ह्यातील शहानूर गावात उगम पावते.
- अमरावती जिल्ह्यातील अन्य नद्या खालीलप्रमाणे आहेत:
- आरणा नदी
- इराई नदी
- काटेपूर्णा नदी
- लोणार नदी
- मोर्णा नदी
- मान नदी
- नळगंगा नदी
- विश्वगंगा नदी
- बाणगंगा नदी
या नद्या अमरावती जिल्ह्यातील शेती, सिंचन, उद्योग आणि जलवाहतूक यासाठी महत्त्वाच्या आहेत.
अमरावती जिल्ह्यातील धरणे
अमरावती जिल्ह्यात सात धरणे आहेत. या धरणांमुळे जिल्ह्यातील शेती, पिण्याच्या पाण्याचा पुरवठा आणि उद्योग यांचा विकास झाला आहे. या धरणांमुळे जिल्ह्यात पूर नियंत्रणावरही चांगला परिणाम झाला आहे.
अमरावती जिल्ह्यातील धरणांची नावे आणि माहिती खालीलप्रमाणे आहे:
| धरणाचे नाव | नदी | उंची | लांबी | संचयन क्षमता |
| चंद्रभागा | चंद्रभागा | 44.7 मीटर | 1,573 मीटर | 41,248 km3 (9,896 cu mi) |
| चारगड | चारगड | 24.5 मीटर | 3,740 मीटर | 12,005.00 km3 (2,880.15 cu mi) |
| मालखेड | खोलाड | 17.05 मीटर | 1,422 मीटर | 10,900.00 km3 (2,615.05 cu mi) |
| पूर्णा | पूर्णा | 38 मीटर | 3,120 मीटर | 41,759.00 km3 (10,018.52 cu mi) |
| शहानूर | शहानूर | 57.81 मीटर | 828 मीटर | 47,850.00 km3 (11,479.83 cu mi) |
| अप्पर वर्धा | वर्धा | 46.2 मीटर | 5,920 मीटर | 253,340.00 km3 (60,779.50 cu mi) |
| लोअर वर्धा | वर्धा | 27.8 मीटर | 9,464 मीटर | 253,340.00 km3 (60,779.50 cu mi) |
अमरावती जिल्ह्याचे हवामान
- उन्हाळा (मे ते जून): अमरावती जिल्ह्यात उन्हाळा मे ते जून या काळात असतो. या काळात तापमान 40 अंश सेल्सिअस पर्यंत पोहोचते. हवामान उष्ण आणि कोरडे असते.
- पावसाळा (जून ते सप्टेंबर): अमरावती जिल्ह्यात पावसाळा जून ते सप्टेंबर या काळात असतो. या काळात जिल्ह्यात सरासरी 1,000 मिमी पाऊस पडतो. हवामान उष्ण आणि दमट असते.
- हिवाळा (ऑक्टोबर ते मार्च): अमरावती जिल्ह्यात हिवाळा ऑक्टोबर ते मार्च या काळात असतो. या काळात तापमान 10 अंश सेल्सिअस पर्यंत खाली उतरते. हवामान थंड आणि कोरडे असते.
- वसंत ऋतू (एप्रिल): अमरावती जिल्ह्यात वसंत ऋतू एप्रिल या महिन्यात असतो. या काळात तापमान हळूहळू वाढू लागते. हवामान उबदार आणि आल्हाददायी असते.
अमरावती जिल्ह्यातील पिके
अमरावती जिल्ह्यात विविध प्रकारची पिके घेतली जातात. त्यापैकी काही महत्त्वाची पिके खालीलप्रमाणे आहेत:
- कापूस: अमरावती जिल्ह्याचे प्रमुख पीक कापूस आहे. जिल्ह्यातील एकूण शेती क्षेत्राच्या सुमारे 40% क्षेत्रावर कापूस पिकवला जातो. अमरावती जिल्हा कापसाच्या उत्पादनात महाराष्ट्रात दुसऱ्या क्रमांकावर आहे.
- ज्वारी: अमरावती जिल्ह्यात ज्वारी हे दुसरे प्रमुख पीक आहे. जिल्ह्यातील सुमारे 30% क्षेत्रावर ज्वारी पिकवली जाते. ज्वारी हे जिल्ह्यातील प्रमुख खाद्यान्न पीक आहे.
- तूर: अमरावती जिल्ह्यात तूर हे तिसरे प्रमुख पीक आहे. जिल्ह्यातील सुमारे 15% क्षेत्रावर तूर पिकवली जाते. तूर हे जिल्ह्यातील प्रमुख कडधान्य पीक आहे.
- मुग: अमरावती जिल्ह्यात मुग हे चौथे प्रमुख पीक आहे. जिल्ह्यातील सुमारे 5% क्षेत्रावर मुग पिकवली जाते. मुग हे जिल्ह्यातील प्रमुख कडधान्य पीक आहे.
- भुईमूग: अमरावती जिल्ह्यात भुईमूग हे पाचवे प्रमुख पीक आहे. जिल्ह्यातील सुमारे 2% क्षेत्रावर भुईमूग पिकवली जाते. भुईमूग हे जिल्ह्यातील प्रमुख तेलबिया पीक आहे.
- याव्यतिरिक्त, अमरावती जिल्ह्यात सोयाबीन, मका, बाजरी, गहू, ऊस, द्राक्षे, संत्री, लिंबू इत्यादी पिकेही घेतली जातात.
अमरावती जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे
अमरावती जिल्हा महाराष्ट्रातील एक ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या समृद्ध जिल्हा आहे. येथे अनेक पर्यटन स्थळे आहेत जी इतिहासप्रेमी, निसर्गप्रेमी आणि साहसी प्रेमींसाठी आकर्षक आहेत. अमरावती जिल्ह्यातील काही प्रमुख पर्यटन स्थळे खालीलप्रमाणे आहेत:
- बोरगाव दोरी: हे परतवाड्यापासून दक्षिण-पश्चिम जवळील सापन नदीच्या काठी असलेले एक प्रसिद्ध तीर्थक्षेत्र आहे. येथे श्रीकृष्णाच्या बालपणीचे निवासस्थान, गोवर्धन पर्वताची एक छोटी प्रतिकृती आणि एक मंदिर आहे.
- मेळघाट व्याघ्र प्रकल्प: हा भारतातील १५ व्याघ्र प्रकल्पांपैकी एक आहे. येथे वाघांव्यतिरिक्त, अस्वल, सांबर, रानडुक्कर, जंगली कुत्रे, मोर इत्यादी अनेक वन्यजीव आढळतात.
- चिखलदरा हिल स्टेशन: हे अमरावतीपासून परतवाडामार्गे ८५ किमी अंतरावर असलेले एक लोकप्रिय हिल स्टेशन आहे. येथे हिरवीगार जंगले, धबधबे, धरण आणि पर्यटन स्थळे आहेत.
- गुगरनाल राष्ट्रीय उद्यान: हे सातपुडा पर्वतरांगांमध्ये असलेले एक राष्ट्रीय उद्यान आहे. येथे अनेक प्रकारचे वन्यजीव आणि वनस्पती आढळतात.
- कोठारी लेणी: हे अमरावती शहराच्या जवळील असलेली काही प्राचीन लेणी आहेत. येथे बौद्ध धर्माच्या प्राचीन शिल्पे आणि चित्रे आहेत.
- अमरावती सभागृह:हे ब्रिटिश राजवटीत बांधलेले एक ऐतिहासिक इमारत आहे. येथे सध्या अमरावतीचे जिल्हाधिकारी कार्यालय आहे.
याव्यतिरिक्त, अमरावती जिल्ह्यात अनेक ऐतिहासिक किल्ले, मंदिरे आणि इतर धार्मिक स्थळे आहेत.
अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला. आज आपण महाराष्ट्रातील अमरावती जिल्ह्याची माहिती बघीतली. त्यामध्ये सुरवातीला आपण अमरावती जिल्ह्याचा इतिहास बघितला. त्यानंतर आपण भौगोलिक माहिती, सीमा, अमरावती जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या, वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल विस्तृत माहिती बघितली आणि शेवटी आपण अमरावती जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघितली. अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला.
या लेखाबद्दल तुमच्या प्रतिक्रिया नक्की द्या आणि या लेखात असलेल्या माहिती व्यतिरिक्त तुमचा जवळ अमरावती जिल्ह्याबद्दल जास्तीची माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कळवा आम्ही या लेखात ती समाविष्ट करू.
