नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील चंद्रपूर जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण चंद्रपूर जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण चंद्रपूर जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, चंद्रपूर जिल्ह्याच्या सीमा, चंद्रपूर जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण चंद्रपूर जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख चंद्रपूर जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती | Chandrapur District Information In Marathi
चंद्रपूर जिल्ह्याचा इतिहास
- चंद्रपूर या जिल्ह्याचा इतिहास अतिशय जुना आहे. प्राचीन काळी या भागावर वैरागड, कोसाळा, भद्रावती आणि मार्खंडा या राज्यांचे राज्य होते. या राज्यांवर हिंदू आणि बौद्ध राजांनी राज्य केले. ९ व्या शतकात गोंड राजांनी या भागावर राज्य केले.
- १७५१ मध्ये मराठी काळात नागपूरच्या भोसले राजांनी चंद्रपूर जिंकले.
- १८५३ मध्ये गोंड राजा राघुशी भोसले यांचा मृत्यू झाल्यानंतर ब्रिटिशांनी चंद्रपूरवर नियंत्रण मिळवले.
- १८५४ मध्ये चंद्रपूर स्वतंत्र जिल्हा म्हणून अस्तित्वात आला. त्यावेळी या जिल्ह्यात तीन तहसील होत्या: मुल, वरोरा आणि ब्रम्हपुरी.
- १८७४ मध्ये मद्रासच्या गोडवाई जिल्ह्याचे चार तहसील चंद्रपूर जिल्ह्यात समाविष्ट करण्यात आले. यामुळे चंद्रपूर जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ वाढले.
- १९०५ मध्ये ब्रम्हपुरी आणि चंद्रपूर तहसीलच्या काही भागातून गडचिरोली जिल्हा निर्माण करण्यात आला.
- १९५६ मध्ये राज्य पुनर्रचना योजनेनुसार चंद्रपूर जिल्हा मध्य प्रदेश राज्यातून महाराष्ट्र राज्यात समाविष्ट करण्यात आला.
- १९५९ मध्ये नांदेड जिल्ह्यातील राजूरा तहसील चंद्रपूर जिल्ह्यात समाविष्ट करण्यात आला.
चंद्रपूर जिल्ह्याच्या सीमा
चंद्रपूर जिल्हा हा महाराष्ट्र राज्यातील एक प्रमुख जिल्हा आहे. हा जिल्हा वैनगंगा व वर्धा नदीच्या पात्रांदरम्यान वसला आहे. या जिल्ह्याच्या उत्तरेला नागपूर जिल्हा, भंडारा जिल्हा व वर्धा जिल्हा, पश्चिमेला यवतमाळ जिल्हा, पूर्वेला गडचिरोली जिल्हा आणि दक्षिणेला आदिलाबाद जिल्हा (तेलंगाना) आहे.
चंद्रपूर जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ
चंद्रपूर जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ 11,443 चौ.कि.मी. आहे. हे क्षेत्रफळ महाराष्ट्रातील सर्व जिल्ह्यांमध्ये 10 व्या क्रमांकावर आहे. चंद्रपूर जिल्ह्याचा उत्तरेकडील भाग 100 फूट उंचीवर आहे, तर दक्षिणेकडील भाग 406 फूट उंचीवर आहे. जिल्ह्याचे सरासरी पर्जन्यमान 1,142.34 मि.मी. आहे. चंद्रपूर जिल्ह्यात एकूण 1,792 गावे आहेत. त्यापैकी 1,486 गावांमध्ये लोकसंख्या आहे, तर 306 गावे ओसाड आहेत.
चंद्रपूर जिल्ह्यातील तालुके
महाराष्ट्र राज्यातील चंद्रपूर जिल्ह्यात एकूण १५ तालुके आहेत. ते खालीलप्रमाणे आहेत:चंद्रपूर, भद्रावती, वरोरा, चिमूर, नागभीड, ब्रह्मपुरी, सिंदेवाही, मुल, गोंडपिपरी, पोंभुर्णा, सावली,राजुरा, कोरपना, जिवती
चंद्रपूर जिल्ह्याची लोकसंख्या
चंद्रपूर जिल्ह्याची लोकसंख्या 2023 मध्ये 2,194,262 होती. लोकसंख्या घनता 155 प्रति चौरस किमी आहे. चंद्रपूर जिल्ह्याचे साक्षरता प्रमाण 59.41% आहे. चंद्रपूर जिल्ह्यात 15 तालुके, 8 उपविभाग, 7 महानगर/नगर पालिका, 1,836 गावे, 2 लोकसभा मतदारसंघ आणि 6 विधानसभा मतदारसंघ आणि ग्राम पंचायत: 847 आहेत.
चंद्रपूर जिल्ह्यातील वनक्षेत्र
- चंद्रपूर जिल्ह्यातील वनक्षेत्र हे महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे वनक्षेत्र आहे. जिल्ह्याच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या ४२ टक्के क्षेत्रफळ वनक्षेत्राने व्यापलेले आहे. जिल्ह्यात ४८३४.८८ चौ. कि.मी. वनक्षेत्र आहे.
- चंद्रपूर जिल्ह्यातील वनक्षेत्रात मुख्यतः साग, बांबू, चंदन, शिसव, महोगनी, शीशम, इत्यादी वृक्ष आढळतात. या वनांमध्ये विविध प्रकारचे प्राणी देखील आढळतात. यामध्ये वाघ, बिबट्या, चितळ, नीलगाय, रानडुकर, सांबर, इत्यादी प्राणी आढळतात.
- चंद्रपूर जिल्ह्यातील वनक्षेत्र हे एक महत्त्वाचे जैवविविधता केंद्र आहे. या वनांमध्ये विविध प्रकारचे पक्षी, प्राणी, कीटक, वनस्पती आढळतात. या वनांमुळे हवामान नियंत्रित होण्यास मदत होते. या वनांमुळे जमिनीची धूप होण्यापासून देखील बचाव होतो.
- चंद्रपूर जिल्ह्यातील वनक्षेत्राचे संवर्धन करणे हे एक महत्त्वाचे कार्य आहे. यासाठी वन विभागाकडून विविध प्रयत्न केले जात आहेत. वनक्षेत्रात वृक्षारोपण, प्राणी संवर्धन, इत्यादी उपक्रम राबवले जात आहेत.
चंद्रपूर जिल्ह्यातील नद्या आणि धरणे
चंद्रपूर जिल्ह्याचे निसर्गसौंदर्य आणि समृद्ध कृषी यामुळे महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाचे जिल्हा म्हणून ओळखले जाते. जिल्ह्यात वाहणाऱ्या नद्या आणि धरणे या जिल्ह्याच्या अर्थव्यवस्थेसाठी आणि पर्यावरणासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
चंद्रपूर जिल्ह्यातून वाहणाऱ्या प्रमुख नद्या खालीलप्रमाणे आहेत:
- वर्धा नदी: ही नदी महाराष्ट्रातील सर्वात लांब नदी असून ती 695 किलोमीटर लांब आहे. ही नदी चंद्रपूर जिल्ह्याच्या उत्तरेकडून दक्षिणेकडे वाहते.
- इरई नदी: ही नदी चंद्रपूर जिल्ह्यातील एक महत्त्वाची नदी असून ती 160 किलोमीटर लांब आहे. ही नदी चंद्रपूर जिल्ह्याच्या मध्यभागीून वाहते.
- वैनगंगा नदी: ही नदी महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाची नदी असून ती 350 किलोमीटर लांब आहे. ही नदी चंद्रपूर जिल्ह्याच्या दक्षिणेकडून वाहते.
- अंधारी नदी: ही नदी चंद्रपूर जिल्ह्यातील एक महत्त्वाची नदी असून ती 120 किलोमीटर लांब आहे. ही नदी चंद्रपूर जिल्ह्याच्या पश्चिमेकडून वाहते.
- पैनगंगा नदी: ही नदी चंद्रपूर जिल्ह्यातील एक महत्त्वाची नदी असून ती 100 किलोमीटर लांब आहे. ही नदी चंद्रपूर जिल्ह्याच्या पूर्वेकडून वाहते.
या नद्यांवर बांधण्यात आलेल्या महत्त्वाच्या धरणांमध्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
- इरई धरण: हे धरण चंद्रपूर जिल्ह्यातील सर्वात मोठे धरण आहे. हे धरण इरई नदीवर बांधण्यात आले आहे. या धरणाचा उपयोग सिंचन, जलविद्युत आणि पिण्याच्या पाण्यासाठी केला जातो.
- चारगाव धरण: हे धरण चंद्रपूर जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे धरण आहे. हे धरण पैनगंगा नदीवर बांधण्यात आले आहे. या धरणाचा उपयोग सिंचन आणि जलविद्युतसाठी केला जातो.
- अमल नाला धरण: हे धरण चंद्रपूर जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे धरण आहे. हे धरण अमल नाला नदीवर बांधण्यात आले आहे. या धरणाचा उपयोग सिंचन आणि जलविद्युतसाठी केला जातो.
- जिवती धरण: हे धरण चंद्रपूर जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे धरण आहे. हे धरण इरई नदीवर बांधण्यात आले आहे. या धरणाचा उपयोग सिंचन आणि जलविद्युतसाठी केला जातो.
- मानोरा धरण: हे धरण चंद्रपूर जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे धरण आहे. हे धरण पैनगंगा नदीवर बांधण्यात आले आहे. या धरणाचा उपयोग सिंचन आणि जलविद्युतसाठी केला जातो.
- घोडझरी धरण: हे धरण चंद्रपूर जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे धरण आहे. हे धरण वर्धा नदीवर बांधण्यात आले आहे. या धरणाचा उपयोग सिंचन आणि जलविद्युतसाठी केला जातो.
- या नद्या आणि धरणे चंद्रपूर जिल्ह्यातील शेती, उद्योग आणि जलविद्युत उत्पादन यासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावतात. या नद्या आणि धरणे चंद्रपूर जिल्ह्यातील पर्यावरणाला देखील महत्त्वपूर्ण योगदान देतात.
चंद्रपूर जिल्ह्याचे हवामान
चंद्रपूर जिल्हा महाराष्ट्राच्या पूर्व भागात स्थित आहे. हा जिल्हा उष्णकटिबंधीय हवामानाचा अनुभव घेतो.
उन्हाळा (मार्च ते जून)
चंद्रपूर जिल्ह्यात उन्हाळा उष्ण आणि कोरडा असतो. उन्हाळ्यात तापमान 40 अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त जाऊ शकते. दिवसा तापमान 45 अंश सेल्सिअसपर्यंत पोहोचू शकते. रात्री तापमान 25 अंश सेल्सिअसपर्यंत कमी होऊ शकते.
पावसाळा (जुलै ते ऑक्टोबर)
चंद्रपूर जिल्ह्यात पावसाळा मध्यम ते जोरदार असतो. पावसाळ्यात जिल्ह्यात सरासरी 700 ते 1000 मिमी पाऊस पडतो.
हिवाळा (नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी)
चंद्रपूर जिल्ह्यात हिवाळा सौम्य असतो. हिवाळ्यात तापमान 10 अंश सेल्सिअसपेक्षा कमी जात नाही. दिवसा तापमान 25 अंश सेल्सिअसपर्यंत पोहोचू शकते. रात्री तापमान 10 अंश सेल्सिअसपर्यंत कमी होऊ शकते.
चंद्रपूर जिल्ह्यातील पिके
चंद्रपूर जिल्हा हा महाराष्ट्र राज्यातील एक महत्त्वाचा कृषी जिल्हा आहे. जिल्ह्यातील मुख्य पिके खालीलप्रमाणे आहेत:
- धान:चंद्रपूर जिल्ह्यातील प्रमुख पीक धान आहे. जिल्ह्यातील जवळपास 50 टक्के क्षेत्र धान लागवडीखाली आहे. जिल्ह्यातील प्रमुख धान उत्पादक तालुके सावली, मूल, सिंदेवाही, ब्रह्मपुरी, नागभीड, चिमूर इत्यादी आहेत.
- कापूस:चंद्रपूर जिल्ह्यातील दुसरे प्रमुख पीक कापूस आहे. जिल्ह्यातील जवळपास 30 टक्के क्षेत्र कापूस लागवडीखाली आहे. जिल्ह्यातील प्रमुख कापूस उत्पादक तालुके राजुरा, कोरपना, जिवती, वरोरा, भद्रावती इत्यादी आहेत.
- सोयाबीन:चंद्रपूर जिल्ह्यातील तिसरे प्रमुख पीक सोयाबीन आहे. जिल्ह्यातील जवळपास 20 टक्के क्षेत्र सोयाबीन लागवडीखाली आहे. जिल्ह्यातील प्रमुख सोयाबीन उत्पादक तालुके भद्रावती, राजुरा, कोरपना, वरोरा, जिवती इत्यादी आहेत.
- ज्वार: चंद्रपूर जिल्ह्यातील अन्य महत्त्वाची पिके ज्वार, बाजरी, तीळ, मूग, उडीद इत्यादी आहेत.
- चंद्रपूर जिल्ह्यातील शेती ही प्रामुख्याने पारंपारिक पद्धतीने केली जाते. मात्र, गेल्या काही वर्षांत आधुनिक शेती पद्धतींचा वापर वाढत आहे. यामुळे जिल्ह्यातील शेती उत्पादकता वाढत आहे.
चंद्रपूर जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे
चंद्रपूर जिल्हा हा महाराष्ट्रातील एक प्रमुख जिल्हा आहे. हा जिल्हा त्याच्या समृद्ध निसर्ग, ऐतिहासिक स्थळे आणि धार्मिक महत्त्वाच्या स्थळांसाठी ओळखला जातो. चंद्रपूर जिल्ह्यातील काही प्रमुख पर्यटन स्थळे खालीलप्रमाणे आहेत:
- ताडोबा-अंधारी व्याघ्रप्रकल्प: हे भारतातील सर्वात जुन्या आणि सर्वात मोठ्या व्याघ्रप्रकल्पांपैकी एक आहे. हे प्रकल्प त्याच्या विविध वन्यजीवांसाठी प्रसिद्ध आहे, ज्यात वाघ, बिबट्या, हत्ती, नीलगाय, चित्ता आणि इतर अनेक प्राणी समाविष्ट आहेत. ताडोबा व्याघ्रप्रकल्प हे एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ आहे आणि येथे व्याघ्र सफारी, वन्यजीव निरीक्षण आणि इतर अनेक पर्यटन उपक्रम उपलब्ध आहेत.
- महाकाली मंदिर: हे मंदिर चंद्रपूर शहरातील एक प्रमुख धार्मिक स्थळ आहे. हे मंदिर देवी महाकाली यांना समर्पित आहे आणि दरवर्षी लाखो भाविक भेट देतात. हे मंदिर त्याच्या भव्य वास्तुकला आणि सुंदर मूर्तींसाठी प्रसिद्ध आहे.
- गोंड किल्ला: हा किल्ला चंद्रपूर शहराच्या मध्यभागी आहे. हा किल्ला 16 व्या शतकात गोंड राजांनी बांधला होता. हा किल्ला त्याच्या ऐतिहासिक महत्त्वासाठी प्रसिद्ध आहे आणि येथे एक संग्रहालय देखील आहे जे गोंड राजवटीबद्दल माहिती देते.
- विंजासन टेकडी: ही टेकडी चंद्रपूर शहराच्या उत्तरेस आहे. या टेकडीवरून चंद्रपूर शहराचे विहंगम दृश्य दिसते. या टेकडीवर एक मंदिर देखील आहे जे देवी लक्ष्मी यांना समर्पित आहे.
- जुनोना लेक: ही लेक चंद्रपूर शहराच्या पूर्वेस आहे. ही लेक एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ आहे आणि येथे नौकाविहार, पोहणे आणि इतर जलक्रीडा उपक्रम उपलब्ध आहेत.
इतर पर्यटन स्थळे
- गवराळा गणपती मंदिर: हे मंदिर चंद्रपूर शहराच्या जवळील गवराळा गावात आहे. हे मंदिर गणपती देवतेसाठी प्रसिद्ध आहे आणि दरवर्षी लाखो भाविक भेट देतात.
- अड्याळ टेकडी: ही टेकडी चंद्रपूर शहराच्या उत्तरेस आहे. या टेकडीवरून चंद्रपूर शहराचे विहंगम दृश्य दिसते. या टेकडीवर एक मंदिर देखील आहे जे भगवान शिव यांना समर्पित आहे.
- रामदेगी: हे गाव चंद्रपूर शहराच्या पश्चिमेस आहे. हे गाव त्याच्या प्राचीन मंदिरांसाठी प्रसिद्ध आहे, ज्यात रामेश्वर मंदिर, विष्णू मंदिर आणि शिव मंदिर यांचा समावेश होतो.
- आसोला मेंढा तलाव: हा तलाव चंद्रपूर शहराच्या पूर्वेस आहे. हा तलाव एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ आहे आणि येथे नौकाविहार, पोहणे आणि इतर जलक्रीडा उपक्रम उपलब्ध आहेत.
- सातबहिणी तपोवन: हे तपोवन चंद्रपूर शहराच्या उत्तरेस आहे. हे तपोवन त्याच्या सात नैसर्गिक तलावांसाठी प्रसिद्ध आहे.
- आनंदवन आश्रम: हा आश्रम चंद्रपूर शहराच्या दक्षिणेस आहे. हा आश्रम त्याच्या सामाजिक कार्यासाठी प्रसिद्ध आहे.
चंद्रपूर जिल्हा हा एक सुंदर आणि समृद्ध जिल्हा आहे. येथे विविध प्रकारची पर्यटन स्थळे आहेत जी प्रत्येकासाठी काहीतरी ऑफर करतात.
अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला. आज आपण महाराष्ट्रातील चंद्रपूर जिल्ह्याची माहिती बघीतली. त्यामध्ये सुरवातीला आपण चंद्रपूर जिल्ह्याचा इतिहास बघितला. त्यानंतर आपण भौगोलिक माहिती, सीमा, चंद्रपूर जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या, वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल विस्तृत माहिती बघितली आणि शेवटी आपण चंद्रपूर जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघितली. अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला.
या लेखाबद्दल तुमच्या प्रतिक्रिया नक्की द्या आणि या लेखात असलेल्या माहिती व्यतिरिक्त तुमचा जवळ चंद्रपूर जिल्ह्याबद्दल जास्तीची माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कळवा आम्ही या लेखात ती समाविष्ट करू.
