गडचिरोली जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती | Gadchiroli District Information In Marathi

 नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील गडचिरोली जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण गडचिरोली जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण गडचिरोली जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, गडचिरोली जिल्ह्याच्या सीमा, गडचिरोली जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण गडचिरोली जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख गडचिरोली जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती | Gadchiroli District Information In Marathi

गडचिरोली जिल्ह्याचा इतिहास

• चंद्रपूर जिल्ह्याचा इतिहास खालील काळखंडांमध्ये विभागता येईल प्राचीन काळ (इ.स.पू. ३००० ते इ.स. ८००), मध्ययुगीन काळ (इ.स. ८०० ते इ.स. १८५३), ब्रिटिश काळ (इ.स. १८५३ ते १९४७), स्वातंत्र्योत्तर काळ (इ.स. १९४७ ते आज)
• चंद्रपूर जिल्ह्याचा इतिहास प्राचीन काळापासून सुरू होतो. प्राचीन काळात या प्रदेशावर राष्ट्कूट, चालुक्य वंश आणि देवगिरीच्या यादवांचे राज्य होते. यानंतर गडचिरोलीवर गोंड राजांनी राज्य केले. तेराव्या शतकात, खंडक्या बल्लाळ शाह यांनी चंद्रपूरची स्थापना केली आणि त्यांनी आपली राजधानी सिरपूर येथून चंद्रपूर येथे हलविली. याच काळात चंद्रपूर प्रदेश हा मराठ्याच्या सत्तेखाली आला.
• १८५३ मध्ये, बेरार हा चंद्रपूर प्रदेशाचा भाग ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या ताब्यात आला. १८५४ मध्ये चंद्रपूर हा बेरार या प्रदेशामधला स्वतंत्र जिल्हा म्हणून अस्तित्वात आला. ब्रिटिशांनी १९०५ मध्ये चंद्रपूरमधील व ब्रह्मपुरीमधील जमीनदारी व मालमत्ता हस्तांतरण करून गडचिरोली तालुक्याची निर्मिती केली.
• राज्याची पुनर्रचना होण्यापूर्वी हा भाग १९५६ पर्यंत केंद्रीय अधिपत्याखाली होता. त्यानंतर राज्यपुनर्रचनेनुसार चंद्रपूर बॉम्बे स्टेटमध्ये समाविष्ट करण्यात आले. १९६०मध्ये महाराष्ट्र राज्य निर्माण झाले, त्यांत चंद्रपूर हा जिल्हा समाविष्ट झाला. १९८२ मध्ये चंद्रपूर जिल्ह्याचे विभाजन करून स्वतंत्र गडचिरोली जिल्हा हा भारताच्या ५५६ वा जिल्हा म्हणून अस्तित्वात आला. वैनगंगा नदीला सीमारेषा मानून चंद्रपूर (पूर्वीचे चांदा) जिल्ह्याचे विभाजन करण्यात आले होते.

गडचिरोली जिल्ह्याच्या सीमा

गडचिरोली जिल्ह्याच्या सीमा खालीलप्रमाणे आहेत:

उत्तर: भंडारा जिल्हा

पूर्व: छत्तीसगड राज्य

दक्षिण: आंध्रप्रदेश राज्य

पश्चिम: चंद्रपूर जिल्हा

गडचिरोली जिल्ह्याच्या सीमा लांबी 475 किलोमीटर आहे. जिल्ह्याच्या पूर्वेकडील सीमा 165 किलोमीटर, दक्षिणेकडील सीमा 100 किलोमीटर, पश्चिमेकडील सीमा 110 किलोमीटर आणि उत्तरेकडील सीमा 100 किलोमीटर आहे. गडचिरोली जिल्ह्याची सीमा पश्चिमेकडून पूर्वेकडे वाहत जाणाऱ्या गोदावरी नदीच्या पात्राला लागून आहे. जिल्ह्याच्या दक्षिणेकडील सीमा भीमा नदीला लागून आहे.

गडचिरोली जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ

गडचिरोली जिल्ह्याचे एकूण क्षेत्रफळ १४,४१२ चौरस किलोमीटर आहे. हा जिल्हा महाराष्ट्र राज्याच्या विदर्भ प्रदेशात आहे. जिल्ह्याच्या उत्तरेस भंडारा जिल्हा, पूर्वेस छत्तीसगड राज्य, दक्षिणेस आंध्र प्रदेश राज्य आणि पश्चिमेस चंद्रपूर जिल्हा आहे.

गडचिरोली जिल्ह्यातील तालुके

हे गडचिरोली जिल्ह्यातील तालुके आहेत. हे तालुके सहा उपविभागांमध्ये विभागले गेले आहेत. प्रत्येक उपविभागात दोन तालुके आहेत.

गडचिरोली  जिल्ह्याची लोकसंख्या

एकूण लोकसंख्या: १०,७२,९४२ (२०११ च्या जनगणनेनुसार)

पुरुष: ५,४१,३२८

स्त्रिया: ५,३१,६१४

साक्षरता: ७४.४ टक्के

अनुसूचित जाती: १,२०,७४५ (११.२५ टक्के)

अनुसूचित जमाती: ४,१५,३०६ (३८.७ टक्के)

ग्रामीण/शहरी लोकसंख्या वर्गीकरण:

ग्रामीण: ९,१३,२६५ (८४.४ टक्के)

शहरी: १,५९,६७७ (१५.६ टक्के)

गडचिरोली जिल्ह्यातील वनक्षेत्र

गडचिरोली जिल्ह्यातील वने

• गडचिरोली जिल्हा हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा जिल्हा आहे. जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ १४,४१२ चौ.कि.मी. आहे. या जिल्ह्याची ७६ टक्के भूमी जंगलाने व्यापलेली आहे. जिल्ह्यात विविध प्रकारची वने आढळतात. त्यात साल, साग, बांबू, कडूलिंब, आंबा, नारळ, सुपारी, इत्यादी वृक्ष आढळतात.
• गडचिरोली जिल्ह्यातील जंगले निसर्गसंपन्न आहेत. या जंगलांमध्ये विविध प्रकारचे प्राणी, पक्षी, प्राणी आढळतात. या जंगलांमध्ये वाघ, बिबट्या, चितळ, रानगवे, रानडुक्कर, रानकुत्रा, लांडगा, रानमांजरी, इत्यादी प्राणी आढळतात. या जंगलांमध्ये मोर, घुबड, रानटी कबुतरा, लावा, चक्कोर, इत्यादी पक्षी आढळतात.
• गडचिरोली जिल्ह्यातील वने नक्षलवाद्यांच्या आश्रयासाठी प्रसिद्ध आहेत. घनदाट जंगलांमध्ये नक्षल समर्थक लोक लपून राहतात. नक्षलवाद्यांनी या जंगलांमध्ये अनेक ठिकाणी छावण्या उभारल्या आहेत.

गडचिरोली जिल्ह्यातील नद्या

गडचिरोली जिल्ह्यामधून वाहणाऱ्या प्रमुख नद्या खालीलप्रमाणे आहेत:

• वैनगंगा ही नदी जिल्ह्याच्या पश्चिम सीमेवरून वाहते. तिची उगमस्थान चंद्रपूर जिल्ह्यात आहे. वैनगंगा नदीची प्रमुख उपनद्या खोब्रागडी, कठाणी आणि मिरगॅडोला आहेत.
• गोदावरी ही नदी जिल्ह्याच्या दक्षिण सीमेवरून वाहते. तिची उगमस्थान महाराष्ट्रातील नाशिक जिल्ह्यात आहे. गोदावरी नदीची प्रमुख उपनद्या इंद्रावती, प्राणहिता आणि कृष्णा आहेत.
• प्राणहिता ही नदी जिल्ह्याच्या दक्षिण-पश्चिम सीमेवरून वाहते. तिची उगमस्थान चंद्रपूर जिल्ह्यात आहे. प्राणहिता नदीची प्रमुख उपनदी दीना आहे.
• इंद्रावती ही नदी जिल्ह्याच्या पूर्व सीमेवरून वाहते. तिची उगमस्थान छत्तीसगड राज्यात आहे. इंद्रावती नदीची प्रमुख उपनद्या पर्लकोटा, पामुलगौतम आणि बंदिया आहेत.
• या व्यतिरिक्त, गडचिरोली जिल्ह्यामधून खालील नद्या देखील वाहतात: गाढवी, खोब्रागडी, पाल वेलोचना, कठाणी, शिवणी, पोर, दर्शनी

गडचिरोली जिल्ह्यातील धरणे

गडचिरोली जिल्ह्यात केवळ एक प्रमुख धरण प्रकल्प तुलतुली प्रस्तावित आहे. हे धरण खोब्रागडी नदीवर बांधले जाणार आहे. या धरणाचे काम सुरू आहे, परंतु अद्याप पूर्ण झालेले नाही.

याशिवाय, जिल्ह्यात 11 मध्यम धरण प्रकल्प प्रस्तावित आहेत. हे प्रकल्प खालीलप्रमाणे आहेत:

पोर धरण (पोर नदी)

शिवणी धरण (शिवणी नदी)

दर्शनी धरण (दर्शनी नदी)

कठाणी धरण (कठाणी नदी)

पाल वेलोचना धरण (पाल वेलोचना नदी)

गाढवी धरण (गाढवी नदी)

खोब्रागडी धरण-2 (खोब्रागडी नदी)

इंद्रावती धरण-2 (इंद्रावती नदी)

प्राणहिता धरण-2 (प्राणहिता नदी)

या धरणांपैकी कोणत्याही धरणाचे काम पूर्ण झालेले नाही. या धरणांच्या कामांमुळे जिल्ह्यातील पाणी व्यवस्थापनात सुधारणा होईल आणि सिंचन आणि पिण्यासाठी पाण्याचा वापर वाढेल. यामुळे जिल्ह्यातील शेती आणि उद्योगांना चालना मिळेल. याशिवाय, या धरणांमुळे पर्यटनाला चालना मिळेल.

गडचिरोली जिल्ह्याचे हवामान

गडचिरोली जिल्ह्याचे हवामान मोसमानुसार बदलत असते. उन्हाळ्यात जिल्ह्यामध्ये खुपच उष्णता जाणवते तर हिवाळ्यात खुपच थंडी असते. जिल्ह्याची सरासरी आद्रता ६२ टक्के आहे.

उन्हाळा (मार्च ते मे)

गडचिरोली जिल्ह्यात उन्हाळा मार्च महिन्यात सुरू होतो आणि मे महिन्यात संपतो. या काळात जिल्ह्यात सरासरी तापमान ३२ ते ४० अंश सेल्सिअस पर्यंत पोहोचते. उन्हाळ्यात जिल्ह्यात ढग आणि पाऊस कमी असतो.

मान्सून (जून ते सप्टेंबर)

गडचिरोली जिल्ह्यात मान्सून जून महिन्यात सुरू होतो आणि सप्टेंबर महिन्यात संपतो. या काळात जिल्ह्यात सरासरी तापमान २८ ते ३४ अंश सेल्सिअस पर्यंत असते. मान्सूनमध्ये जिल्ह्यात मुसळधार पाऊस पडतो. जिल्ह्यातील सर्वात जास्त पाऊस जुलै आणि ऑगस्ट महिन्यात पडतो.

हिवाळा (ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी)

गडचिरोली जिल्ह्यात हिवाळा ऑक्टोबर महिन्यात सुरू होतो आणि फेब्रुवारी महिन्यात संपतो. या काळात जिल्ह्यात सरासरी तापमान १८ ते २४ अंश सेल्सिअस पर्यंत असते. हिवाळ्यात जिल्ह्यात ढग आणि पाऊस कमी असतो.

गडचिरोली जिल्ह्यातील पिके

• महाराष्ट्र राज्यातील गडचिरोली जिल्हा हा आदिवासी, मागासलेला, डोंगरदऱ्यांनी व घनदाट जंगलाने व्याप्त असून अविकसित समजला जातो. जिल्ह्याच्या एकूण जमिनीच्या क्षेत्रापैकी जवळपास ७६ टक्के भाग जंगलाने व्याप्त आहे. हा जिल्हा बांबूचे झाड व तेंदू ची पाने करीता प्रसिध्द आहे.
• भात हे जिल्ह्याचे मुख्य पिक आहे. जिल्ह्याच्या एकूण खरीप क्षेत्रापैकी ६५ टक्के क्षेत्रावर भात पिकविला जातो. जिल्ह्यात भात लागवडीसाठी अनुकूल हवामान आणि पाणीपुरवठा उपलब्ध आहे.
• तूर हे जिल्ह्याचे दुसरे प्रमुख पिक आहे. जिल्ह्याच्या एकूण खरीप क्षेत्रापैकी २५ टक्के क्षेत्रावर तूर पिकविला जातो.
• गहू, ज्वारी, सोयाबीन, जवस इत्यादी पिकेही जिल्ह्यात मोठ्या प्रमाणावर घेतली जातात.

गडचिरोली जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे

• गडचिरोली जिल्हा हा महाराष्ट्रातील एक आदिवासी बहुल जिल्हा आहे. हा जिल्हा त्याच्या नैसर्गिक सौंदर्यासाठी प्रसिद्ध आहे. येथे अनेक धबधबे, नद्या, डोंगर, जंगले आणि धार्मिक स्थळे आहेत. गडचिरोली जिल्ह्यातील काही प्रमुख पर्यटनस्थळे खालीलप्रमाणे आहेत:
• चपराला – हे गडचिरोली जिल्ह्यातील एक लोकप्रिय धार्मिक स्थळ आहे. येथे भगवान शिवाचे मंदिर आहे. चपराला हे प्राणहिता नदीच्या काठावर वसलेले आहे.
• सुरजागड – हे गडचिरोली जिल्ह्यातील एक नैसर्गिक सौंदर्यासाठी प्रसिद्ध ठिकाण आहे. येथे सुरजागड टेकडी आहे. या टेकडीवरून सूर्योदय आणि सूर्यास्ताचे दृश्य अतिशय सुंदर दिसते.
• भामरागड संगम – हे गडचिरोली जिल्ह्यातील एक नैसर्गिक सौंदर्यासाठी प्रसिद्ध ठिकाण आहे. येथे पामालगौतम, इंद्रावती आणि पर्लाकोटा या नद्यांचा संगम होतो.
• लाक्षागृह – हे गडचिरोली जिल्ह्यातील एक ऐतिहासिक स्थळ आहे. महाभारतकाळात पांडवांनी या लाक्षागृहात आश्रय घेतला होता.
• वनवैभव – हे गडचिरोली जिल्ह्यातील एक वनक्षेत्र आहे. येथे विविध प्रकारचे वनस्पती आणि प्राणी आढळतात.
• मार्कंडा देव – हे गडचिरोली जिल्ह्यातील एक धार्मिक स्थळ आहे. येथे भगवान शिवाचे मंदिर आहे.
• याव्यतिरिक्त, गडचिरोली जिल्ह्यात आणखी अनेक पर्यटनस्थळे आहेत. येथे काही ठिकाणांची नावे खालीलप्रमाणे आहेत: बिनागुंडा, पेठा, आलापल्ली, सिरोंचा, आंबोली, वैनगंगा, गोंडवाना राष्ट्रीय उद्यान
• गडचिरोली जिल्ह्यात भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम काळ म्हणजे ऑक्टोबर ते मार्च हा काळ. या काळात हवामान थंड आणि आल्हाददायक असते.

अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला. आज आपण महाराष्ट्रातील गडचिरोली जिल्ह्याची माहिती बघीतली. त्यामध्ये सुरवातीला आपण गडचिरोली जिल्ह्याचा इतिहास बघितला. त्यानंतर आपण भौगोलिक माहिती, सीमा, गडचिरोली जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या, वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल विस्तृत माहिती बघितली आणि शेवटी आपण गडचिरोली जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघितली. अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला.

या लेखाबद्दल तुमच्या प्रतिक्रिया नक्की द्या आणि या लेखात असलेल्या माहिती व्यतिरिक्त तुमचा जवळ गडचिरोली जिल्ह्याबद्दल जास्तीची माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कळवा आम्ही या लेखात ती समाविष्ट करू.