नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील नाशिक जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण नाशिक जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण नाशिक जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, नाशिक जिल्ह्याच्या सीमा, नाशिक जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण नाशिक जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख नाशिक जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती
नाशिक जिल्ह्याची माहिती | Nashik District Information In Marathi
नाशिक जिल्ह्याच्या सीमा
नाशिक जिल्हा हा महाराष्ट्राच्या उत्तर-पश्चिम भागात वसलेला आहे.नाशिक जिल्ह्याच्या उत्तरेला धुळे जिल्हा, पूर्वेस जळगांव जिल्हा, दक्षिणपूर्व ओरंगाबाद जिल्हा, दक्षिणेकडील अहमदनगर जिल्हा, नैऋत्येला ठाणे जिल्हा, पश्चिमेला गुजरातचे वलसाड व नवसारी जिल्हे, आणि उत्तर पश्चिमेला डांग जिल्हा आहे. या जिल्ह्याची पश्चिमेकडे सह्याद्री पर्वतरांग आहे, तर पूर्वेकडे गोदावरी नदी वाहते.
नाशिक जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ
नाशिक जिल्हा हा महाराष्ट्राच्या उत्तर-पश्चिम भागात वसलेला एक मोठा आणि विविधतापूर्ण जिल्हा आहे. त्याचे क्षेत्रफळ सुमारे 15,582 चौ. कि. मी. आहे, जे सुमारे लंडनच्या आकाराचे दुप्पट आहे! हे महाराष्ट्रातील सहावे सर्वात मोठे जिल्हा आहे आणि त्याची 800 किलोमीटरपेक्षा जास्त लांबी आहे.
नाशिक जिल्ह्यातील तालुके
नाशिक जिल्ह्यात एकूण १५ तालुके आहेत. यापैकी पाच तालुके नाशिक उपविभागात, चार तालुके कळवण उपविभागात, तीन तालुके निफाड उपविभागात आणि तीन तालुके मालेगांव उपविभागात आहेत.
नाशिक उपविभाग
नाशिक
पेठ
इगतपूरी
त्रंबक
दिडोरी
कळवण उपविभाग
कळवण
सुरगाणा
बागलाण
देवळा
निफाड उपविभाग
निफाड
येवला
सिन्नर
मालेगांव उपविभाग
मालेगाव
चांडवड
नांदगाव
देवळा, त्रंबक हे दोन्ही तालुके २०२३ मध्ये नव्याने घोषित करण्यात आले आहेत. देवळा तालुका नाशिक उपविभागात आणि त्रंबक तालुका कळवण उपविभागात समाविष्ट आहे.
नाशिक जिल्ह्याची लोकसंख्या
- नाशिक जिल्ह्याची लोकसंख्या 2011च्या जनगणनेनुसार 61,09,522 इतकी आहे. ही महाराष्ट्रातील तिसर्या क्रमांकाची सर्वाधिक लोकसंख्या असलेली जिल्ह्या आहे.
- 2001 ते 2011 या दशकापर्यंत नाशिक जिल्ह्याच्या लोकसंख्येची वाढीचा दर 22.33% होता.
- नाशिक जिल्ह्यातील पुरुष-स्त्री लिंग गुणोत्तर 1,000 पुरुषांमागे 939 स्त्रिया इतके आहे.
- नाशिक जिल्ह्यातील साक्षरता दर 80.96% आहे. पुरुष साक्षरतेचे प्रमाण 89.85% आणि महिला साक्षरता 71.97% आहे.
- नाशिक जिल्ह्यातील लोकसंख्येची घनता 393 लोकसंख्या प्रति चौरस किलोमीटर आहे.
नाशिक जिल्ह्यातील वनक्षेत्र
- नाशिक जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ 15,582 चौरस किलोमीटर आहे आणि त्यात 3,390 चौरस किलोमीटर म्हणजे 21.75% वनक्षेत्र आहे.
- बोरगड राखीव वनक्षेत्र: हे जिल्ह्यातील सर्वात मोठे वनक्षेत्र आहे आणि त्याचे क्षेत्रफळ 1,600 चौरस किलोमीटर आहे. हे वनक्षेत्र सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये वसलेले आहे आणि त्यात विविध प्रकारची वृक्ष, वनस्पती आणि प्राणी आढळतात.
- अंजनेरी राखीव वनक्षेत्र: हे वनक्षेत्र 570 चौरस किलोमीटर क्षेत्रफळात पसरलेले आहे. हे वनक्षेत्र सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये वसलेले आहे आणि त्यात विविध प्रकारची वृक्ष, वनस्पती आणि प्राणी आढळतात.
- राजापूर-ममदापुर राखीव वनक्षेत्र: हे वनक्षेत्र 360 चौरस किलोमीटर क्षेत्रफळात पसरलेले आहे. हे वनक्षेत्र सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये वसलेले आहे आणि त्यात विविध प्रकारची वृक्ष, वनस्पती आणि प्राणी आढळतात.
- याव्यतिरिक्त, नाशिक जिल्ह्यात अनेक इतर वनक्षेत्र आहेत, ज्यात नाशिक पश्चिम वनक्षेत्र, नाशिक पूर्व वनक्षेत्र आणि नाशिक दक्षिण वनक्षेत्र यांचा समावेश आहे. हे वनक्षेत्र जिल्ह्यातील पर्यावरणीय संतुलन राखण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
नाशिक जिल्ह्यातील नद्या
नाशिक जिल्ह्यातील नद्या खालीलप्रमाणे आहेत:
- गोदावरी नदी ही भारतातील सर्वात लांब नदी आहे आणि ती नाशिक जिल्ह्यातून वाहते. ही नदी महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश, आंध्र प्रदेश आणि तेलंगणा या चार राज्यांमधून वाहते. गोदावरी नदीचे पाणी सिंचनासाठी, पिण्यासाठी आणि उद्योगांसाठी वापरले जाते.
- गिरणा नदी ही एक नदी आहे जी महाराष्ट्रातील नाशिक आणि अहमदनगर जिल्ह्यांमधून वाहते. ही नदी नाशिक जिल्ह्यातून वाहणारी सर्वात मोठी नदी आहे. गिरणा नदीचे पाणी सिंचनासाठी, पिण्यासाठी आणि उद्योगांसाठी वापरले जाते.
- वैतरणा नदी ही एक नदी आहे जी महाराष्ट्रातील नाशिक जिल्ह्यातून वाहते. ही नदी नाशिक शहराच्या मध्यभागीून वाहते. वैतरणा नदीचे पाणी पिण्यासाठी आणि उद्योगांसाठी वापरले जाते.
- मोसम नदी ही एक नदी आहे जी महाराष्ट्रातील नाशिक जिल्ह्यातून वाहते. ही नदी नाशिक शहराच्या उत्तरेकडील भागातून वाहते. मोसम नदीचे पाणी पिण्यासाठी आणि उद्योगांसाठी वापरले जाते.
- दारणा नदी ही एक नदी आहे जी महाराष्ट्रातील नाशिक जिल्ह्यातून वाहते. ही नदी नाशिक शहराच्या पूर्वेकडील भागातून वाहते. दारणा नदीचे पाणी पिण्यासाठी आणि उद्योगांसाठी वापरले जाते.
- मन्याड नदी ही एक नदी आहे जी महाराष्ट्रातील नाशिक जिल्ह्यातून वाहते. ही नदी नाशिक शहराच्या दक्षिणेकडील भागातून वाहते. मन्याड नदीचे पाणी पिण्यासाठी आणि उद्योगांसाठी वापरले जाते.
- कादवा नदी ही एक नदी आहे जी महाराष्ट्रातील नाशिक आणि अहमदनगर जिल्ह्यांमधून वाहते. ही नदी नाशिक जिल्ह्यातून वाहणारी एक महत्त्वाची नदी आहे. कादवा नदीचे पाणी सिंचनासाठी, पिण्यासाठी आणि उद्योगांसाठी वापरले जाते.
नाशिक जिल्ह्यातील धरणे
नाशिक जिल्ह्यात एकूण 24 धरणे आहेत. त्यापैकी काही महत्त्वाची धरणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- केल्झार धरण हे नाशिक जिल्ह्यातील सर्वात मोठे धरण आहे. हे धरण गोदावरी नदीवर बांधलेले आहे आणि त्याची पाणीसाठवण क्षमता 150 दशलक्ष घनमीटर आहे. हे धरण नाशिक शहराच्या पाणीपुरवठ्यासाठी महत्त्वाचे आहे.
- गिरणा धरण हे नाशिक जिल्ह्यातील आणखी एक महत्त्वाचे धरण आहे. हे धरण गिरणा नदीवर बांधलेले आहे आणि त्याची पाणीसाठवण क्षमता 120 दशलक्ष घनमीटर आहे. हे धरण नाशिक जिल्ह्यातील सिंचन आणि पिण्याच्या पाण्याचा मुख्य स्रोत आहे.
- चंकापूर धरण हे नाशिक जिल्ह्यातील एक मोठे धरण आहे. हे धरण गोदावरी नदीवर बांधलेले आहे आणि त्याची पाणीसाठवण क्षमता 100 दशलक्ष घनमीटर आहे. हे धरण नाशिक जिल्ह्यातील सिंचन आणि पिण्याच्या पाण्याचा महत्त्वाचा स्रोत आहे.
- चणकापूर धरण हे नाशिक जिल्ह्यातील एक मध्यम आकाराचे धरण आहे. हे धरण गोदावरी नदीवर बांधलेले आहे आणि त्याची पाणीसाठवण क्षमता 75 दशलक्ष घनमीटर आहे. हे धरण नाशिक जिल्ह्यातील सिंचन आणि पिण्याच्या पाण्याचा एक महत्त्वाचा स्रोत आहे.
- लोहशिंगवे धरण हे नाशिक जिल्ह्यातील एक मध्यम आकाराचे धरण आहे. हे धरण गिरणा नदीवर बांधलेले आहे आणि त्याची पाणीसाठवण क्षमता 75 दशलक्ष घनमीटर आहे. हे धरण नाशिक जिल्ह्यातील सिंचन आणि पिण्याच्या पाण्याचा एक महत्त्वाचा स्रोत आहे.
- हरणबारी धरण हे नाशिक जिल्ह्यातील एक मध्यम आकाराचे धरण आहे. हे धरण गोदावरी नदीवर बांधलेले आहे आणि त्याची पाणीसाठवण क्षमता 50 दशलक्ष घनमीटर आहे. हे धरण नाशिक जिल्ह्यातील सिंचन आणि पिण्याच्या पाण्याचा एक महत्त्वाचा स्रोत आहे.
- या धरणांव्यतिरिक्त, नाशिक जिल्ह्यात आणखी अनेक धरणे आहेत. या धरणांचा उपयोग सिंचन, पिण्याच्या पाणीपुरवठा, जलविद्युत निर्मिती आणि नैसर्गिक आपत्ती व्यवस्थापन यासाठी केला जातो.
नाशिक जिल्ह्यातील पिके
नाशिक जिल्हा हा महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाचा कृषी जिल्हा आहे. येथे जवळपास सर्वच प्रकारची पिके घेतली जातात. नाशिकला “राज्याचे स्वयंपाकघर” असेही म्हटले जाते.
नाशिक जिल्ह्यातील प्रमुख पिके खालीलप्रमाणे आहेत:
- कांदे: नाशिक हे कांदे उत्पादनात भारतात आघाडीवर आहे. येथील कांदे देशभरात आणि जगभरात निर्यात केले जातात.
- द्राक्षे: नाशिक हे द्राक्ष उत्पादनात महाराष्ट्रात आघाडीवर आहे. येथील द्राक्षांमध्ये “नाशिक बेदाणा” हे जगप्रसिद्ध आहे.
- डाळिंब: नाशिक हे डाळिंब उत्पादनात महाराष्ट्रात दुसऱ्या क्रमांकावर आहे. येथील डाळिंबांना चांगला भाव मिळतो.
- बाजरी: नाशिक जिल्ह्यातील ग्रामीण भागात बाजरीचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणात घेतले जाते.
- ज्वारी: नाशिक जिल्ह्यातील ग्रामीण भागात ज्वारीचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणात घेतले जाते.
- हरभरा: नाशिक जिल्ह्यातील ग्रामीण भागात हरभऱ्याचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणात घेतले जाते.
- मका: नाशिक जिल्ह्यातील ग्रामीण भागात मक्याचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणात घेतले जाते.
- गहू: नाशिक जिल्ह्यातील ग्रामीण भागात गव्हाचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणात घेतले जाते.
या व्यतिरिक्त, नाशिक जिल्ह्यात भात, ऊस, पेरू, कापूस, नाचणी, वरई, मूग, मठ, कुळीद, उडीद, तूर, फूलशेती यासारख्या पिकांचीही लागवड केली जाते
नाशिक जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे
नाशिक जिल्हा महाराष्ट्राच्या पश्चिम भागात वसलेला आहे. हा जिल्हा धार्मिक, ऐतिहासिक आणि नैसर्गिक सौंदर्यासाठी प्रसिद्ध आहे. नाशिक जिल्ह्यातील काही प्रमुख पर्यटनस्थळे खालीलप्रमाणे आहेत:
- काळाराम मंदिर: नाशिक शहरातील हे मंदिर प्रभू रामचंद्रांना समर्पित आहे. हे मंदिर 18 व्या शतकात बांधले गेले होते. हे मंदिर पश्चिम भारतातील प्रभू रामचंद्रांच्या सर्वात सुंदर मंदिरांपैकी एक मानले जाते.
- खंडोबा मंदिर: देवळाली छावणी परिसरात वसलेले हे मंदिर भगवान शंकराचे अवतार मानले जाणारे श्री खंडोबा महाराजांना समर्पित आहे. हे मंदिर 500 वर्ष जुने आहे.
- कावनई-कपिलधारा तिर्थ: इगतपुरी तालुक्यात वसलेले हे तिर्थक्षेत्र श्री संत गजानन महाराजांशी संबंधित आहे. हे तिर्थक्षेत्र नयनरम्य निसर्गरम्य परिसरात वसलेले आहे.
- त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग: नाशिक शहरापासून 28 किलोमीटर अंतरावर वसलेले हे ज्योतिर्लिंग भगवान शिवाला समर्पित आहे. हे ज्योतिर्लिंग बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे.
- रामकुंड: नाशिक शहरातील हे कुंड भगवान रामचंद्रांच्या वनवासकालातील स्नानाचे ठिकाण मानले जाते.
- पंचवटी: नाशिक शहराच्या पश्चिमेला वसलेले हे क्षेत्र भगवान रामचंद्रांच्या वनवासकालातील वास्तव्याचे ठिकाण मानले जाते.
- पांडवलेणी: नाशिक शहरातील हे लेणी पांडवांनी बांधली असे मानले जाते.
- नारायणगड: नाशिक शहराच्या उत्तरेला वसलेला हा डोंगर किल्ला भगवान विष्णूला समर्पित आहे.
- या व्यतिरिक्त, नाशिक जिल्ह्यात अनेक अन्य पर्यटनस्थळे आहेत, जसे की सटाणा, कोरेगाव, नांदगाव, त्र्यंबकेश्वर वन, नागझिरा धरण, मुळा-मुठा नदी संगम
नाशिक जिल्हा हे एक वैविध्यपूर्ण पर्यटन स्थळ आहे. येथे धार्मिक, ऐतिहासिक आणि नैसर्गिक सौंदर्य यांचे अद्वितीय मिश्रण पाहायला मिळते.
अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला. आज आपण महाराष्ट्रातील नाशिक जिल्ह्याची माहिती बघीतली. त्यामध्ये सुरवातीला आपण नाशिक जिल्ह्याचा इतिहास बघितला. त्यानंतर आपण भौगोलिक माहिती, सीमा, नाशिक जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या, वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल विस्तृत माहिती बघितली आणि शेवटी आपण नाशिक जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघितली. अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला.
या लेखाबद्दल तुमच्या प्रतिक्रिया नक्की द्या आणि या लेखात असलेल्या माहिती व्यतिरिक्त तुमचा जवळ नाशिक जिल्ह्याबद्दल जास्तीची माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कळवा आम्ही या लेखात ती समाविष्ट करू.
हे ही वाचा –
यवतमाळ जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती
वाशिम जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती
