यवतमाळ जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती | Yavatmal District Information In Marathi

नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील यवतमाळ जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण यवतमाळ जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण यवतमाळ जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, यवतमाळ जिल्ह्याच्या सीमा, यवतमाळ जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण यवतमाळ जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख यवतमाळ जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती

यवतमाळ जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती | Yavatmal Jilhyachi Sampurn Mahiti

यवतमाळ जिल्ह्याचा इतिहास (History of Yavatmal District in Marathi )

• यवतमाळ शहराचा इतिहास अतिशय समृद्ध आणि वैविध्यपूर्ण आहे. शहराचे पूर्वीचे नाव यवत किंवा यवती, योतमाड असे होते. आजूबाजूला दाट व उंच झाडांची दाटी असल्यामुळे याला योतमाड असे नाव पडले होते. नंतर याला यवतमाळ म्हणजे माळावर वसले असल्या मुळे यवतमाळ हे नाव देण्यात आले.
• यवतमाळ हे बेरार सल्तनतेचे मुख्य शहर होते आणि जुन्या लिखाणांनुसार “जगातील सर्वात सुरक्षित ठिकाण” होते.
• यवतमाळ जिल्हा अलाउद्दीन हसन बहमन शाह यांच्या राजवटीत १३४७ मध्ये बहमनी सल्तनतीची स्थापना केली.
• १५७२ साली, अहमदनगर सल्तनत चे शासक मुर्तजा शाह, यवतमाळ जिल्हा घेतला. १५९६ मध्ये, अहमदनगरच्या योद्धा रानी चांद बीबीने यवतमाळ जिल्ह्याचे मुघल साम्राज्य, नंतर भारताच्या मोठ्या भागाचे राज्यकर्ते सोडले.
• १७०७ मध्ये सहाव्या मुघल सम्राट औरंगजेबच्या मृत्यूनंतर यवतमाळ हा मराठा साम्राज्यात गेला. १७८३ मध्ये जेव्हा रघोजी भोसले नागपूर साम्राज्याचे शासक झाले तेव्हा त्यांनी आपल्या क्षेत्रात यवतमाळ जिल्हाचा समावेश केला.
• ब्रिटीश ईस्ट इंडिया कंपनीने १८५३ मध्ये बेरार प्रांत उभारल्यानंतर १८६३ मध्ये यवतमाळ पूर्वेकडील बेरार जिल्हा बनला आणि नंतर दक्षिण पूर्व बेरार जिल्हा-मध्य प्रांत आणि बेरार या दोन्ही जिल्ह्यांचा भाग बनला.
• यवतमाळ १९५६ पर्यंत राज्य पुनर्रचना होईपर्यंत मध्य प्रदेशचा भाग राहिला. १ मे ११९६० रोजी महाराष्ट्र राज्याची स्थापना झाल्यावर यवतमाळ महाराष्ट्र राज्याचा भाग बनला.

यवतमाळ जिल्ह्याच्या सीमा (Boundaries of Yavatmal district in Marathi)

यवतमाळ जिल्ह्याच्या उत्तरेला वर्धा आणि अमरावती, पूर्वेला चंद्रपूर, दक्षिणेला तेलंगणा आणि नांदेड तर पश्चिमेला हिंगोली आणि वाशीम या जिल्ह्यांशी सीमा आहे.

यवतमाळ जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ (Area of Yavatmal district in marathi)

यवतमाळ जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ १३,५८२ चौरस किलोमीटर आहे. हे महाराष्ट्र राज्याच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या ४.४१ टक्के इतके आहे. जिल्ह्याची उत्तर ते दक्षिण सर्वदूर लांबी १९३ किलोमीटर आहे आणि जास्तीत जास्त रुंदी उत्तर ते दक्षिण १६१ किलोमीटर आहे.

यवतमाळ जिल्ह्यातील तालुके (Talukas of Yavatmal district in marathi)

यवतमाळ जिल्ह्यात एकूण १६ तालुके आहेत.
यवतमाळ, बाभुळगाव, महागाव, मारेगाव, राळेगाव, वणी, उमरखेड, झरी जामणी, घाटंजी, आर्णी, केळापूर, कळंब, दारव्हा, दिग्रस, नेर, पुसद

यवतमाळ जिल्ह्याची लोकसंख्या (Population of Yavatmal district in marathi)

• यवतमाळ जिल्ह्याची लोकसंख्या २०२३ मध्ये २०७७१४४ आहे. ही लोकसंख्या महाराष्ट्राच्या एकूण लोकसंख्येच्या २.६३ टक्के आहे.महाराष्ट्रात लोकसंख्येच्या बाबतीत यवतमाळ जिल्ह्याचा १९वा क्रमांक लागतो.
• यवतमाळ जिल्ह्याच्या लोकसंख्येची घनता १५३ व्यक्ती प्रती चौ.कि.मी. एवढी आहे.
• यवतमाळ जिल्ह्याचा लोकसंख्या वाढीचा दर २०११-२०२१ या काळात ९.३८% होता.
• यवतमाळ जिल्ह्याचे लिंग गुणोत्तर ९५३ आहे.
• यवतमाळ जिल्ह्याचा साक्षरता दर ७७.९०% आहे.

यवतमाळ जिल्ह्यातील वनक्षेत्र (Forest area in Yavatmal district in marathi)

यवतमाळ जिल्ह्याचे एकूण क्षेत्रफळ १३५८२ चौरस किलोमीटर आहे. यापैकी सुमारे २१% भाग म्हणजे २८५० चौरस किलोमीटर वनक्षेत्रात मोडतो. जिल्ह्यात साग, आंबा, कडूलिंब, पांगारा, बहावा, करंज, पिंपळ, कडूलिंब, शिसव, बांबू यासारखी झाडे आढळतात.

यवतमाळ जिल्ह्यातील नद्या (Rivers in Yavatmal District in Marathi)

• वर्धा नदी ही महाराष्ट्रातील एक प्रमुख नदी आहे. ती मध्य प्रदेशातील मुलताई येथून उगम पावते आणि महाराष्ट्रातील यवतमाळ, अमरावती आणि नागपूर जिल्ह्यांमधून वाहते. ती पुढे आंध्र प्रदेशात प्रवेश करते आणि कृष्णा नदीस मिळते. वर्धा नदी ही यवतमाळ जिल्ह्याची उत्तर-पूर्व सीमा आहे.
• पैनगंगा नदी ही महाराष्ट्रातील आणखी एक प्रमुख नदी आहे. ती मध्य प्रदेशातील बैतूल जिल्ह्यातून उगम पावते आणि महाराष्ट्रातील यवतमाळ, नांदेड आणि परभणी जिल्ह्यांमधून वाहते. ती पुढे तेलंगणा राज्यात प्रवेश करते आणि गोदावरी नदीस मिळते. पैनगंगा नदी ही यवतमाळ जिल्ह्याची दक्षिण सीमारेषा आहे.
• या दोन प्रमुख नद्यांव्यतिरिक्त अरुणावती नदी, खूनी नदी, वाघाडी नदी या आणखी काही लहान नद्या आणि नाले आहेत.या नद्या जिल्ह्याच्या सिंचन, पिण्याच्या पाणीपुरवठा आणि जलविद्युत उत्पादनासाठी महत्त्वपूर्ण आहेत.

यवतमाळ जिल्ह्यातील धरणे (Dams in Yavatmal District in Marathi)

यवतमाळ जिल्ह्यात एकूण 7 धरणे आहेत, ते पुढीलप्रमाणे

• बेंबळा धारण: खडकसावंगा येथे बेंबळा नदीवर बांधलेले बेंबला धरण 7,650 मीटर लांब आणि 29.15 मीटर उंच आहे, ज्याची क्षमता 322,068,000 घनमीटर आहे. बेंबला प्रकल्पाचे सध्या 40,170 हेक्टर (155.1 sq mi) कमांड क्षेत्र आहे आणि पूर्ण झालेल्या प्रकल्पाचे कमांड क्षेत्र 52,543 हेक्टर (202.87 sq mi) असेल. एकूण प्रकल्पाची किंमत INR 12.8 अब्ज इतकी अपेक्षित आहे. जानेवारी 1992 मध्ये या प्रकल्पाची किंमत 190 कोटी रुपये इतकी होती. 14 ऑगस्ट 2009 पर्यंत हे वाढून 2,176 कोटी रुपये झाले. 2012 मार्चपर्यंत 34,519 हेक्टरचे कमांड एरिया विकसित करण्यासाठी 1,334 कोटी रुपये खर्च करण्यात आले आहेत.
• वाघाडी धरण: वाघाडी धरण हे घाटंजीजवळ वाघाडी नदीवर 1978 साली बांधले आहे. वाघाडी धरण D01427 असे त्याचे अधिकृत नाव आहे. या धरणामागे सिंचन हा प्राथमिक उद्देश आहे. धरणाची उंची 26 मीटर आणि लांबी 960 मीटर आहे.
• बोरगाव धरण: बोरगाव धरण हे स्थानिक नदीवर 1993 साली बांधण्यात आलेले धरण आहे. त्याचे अधिकृत नाव बोरगाव धरण D02847 आहे. या धरणामागे सिंचन हा प्राथमिक उद्देश आहे. धरणाची उंची 20 मीटर आणि लांबी 830 मीटर आहे.
• गोकी धरण: गोकी धरण दारव्हाजवळील गोकी नदीवरील एक धरण आहे. त्याचे अधिकृत नाव गोकी धरण D01438 आहे. सिंचन आणि पाणीपुरवठा ही या धरणाची प्राथमिक उद्दिष्ट्ये आहेत. धरणाची उंची 23.06 मीटर आणि लांबी 1,572 मीटर आहे.
• लोअर पूस धरण: लोअर पूस धरण हे महागावजवळील पुस नदीवर 1983 साली बांधण्यात आलेले धरण आहे. त्याचे अधिकृत नाव लोअर पुस डॅम D02869 आहे. या धरणामागे सिंचन हा प्राथमिक उद्देश आहे. धरणाची उंची 28 मीटर आणि लांबी 3,346 मीटर आहे.
• सायखेडा धरण: सायखेडा धरण हे पांढरकवडाजवळील खुनी नदीवर 1972 साली बांधलेले धरण आहे. त्याचे अधिकृत नाव सायखेडा धरण D01247 आहे. या धरणामागे सिंचन हा प्राथमिक उद्देश आहे. धरणाची उंची 23.77 मीटर आणि लांबी 1,740 मीटर आहे.
• अरुणावती धरण: अरुणावती धरण हे महाराष्ट्र सरकारने 1994 साली दिग्रसजवळ अरुणावती नदीवर बांधले आहे. सिंचन आणि पूरनियंत्रण हे या धरणामागील प्राथमिक उद्देश आहेत. धरणाची उंची 29.5 मीटर आणि लांबी 5,170 मीटर आहे.
• अप्पर पूस धरण: अप्पर पूस धरण हे पुसदजवळील पूस नदीवर बांधण्यात आलेले धरण आहे. त्याचे अधिकृत नाव अप्पर पुस डॅम D01030 आहे. या धरणामागे सिंचन हा प्राथमिक उद्देश आहे. धरणाची उंची 42 मीटर आणि लांबी 744 मीटर आहे.

यवतमाळ जिल्ह्याचे हवामान (Climate of Yavatmal district in marathi)

• यवतमाळ जिल्ह्याचे हवामान उष्णकटिबंधीय सवाना प्रकारचे आहे. उन्हाळा लांब आणि उष्ण असतो, तर हिवाळा हवामान सौम्य असतो. उन्हाळ्यात तापमान 40 अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त जाऊ शकते. हिवाळ्यात तापमान 10 अंश सेल्सिअसपेक्षा कमी जाऊ शकते.
• जिल्ह्यात पावसाळा जून ते सप्टेंबर दरम्यान असतो. या काळात सरासरी 800 ते 1,000 मिमी पाऊस पडतो. पावसाळ्यात जिल्ह्यात अनेक ठिकाणी पूर येतात.
• जिल्ह्यात वाऱ्याचा वेग सामान्यतः 10 ते 15 किलोमीटर प्रतितास असतो. मात्र, उन्हाळ्यात वादळी वाऱ्यांचा वेग 30 ते 40 किलोमीटर प्रतितासपर्यंत जाऊ शकतो.
• जिल्ह्यात आर्द्रता सामान्यतः 60 ते 70 टक्के असते. मात्र, उन्हाळ्यात आर्द्रता कमी होऊन 30 टक्केपर्यंत जाऊ शकते.
• यवतमाळ जिल्ह्याचे हवामान स्थानिक भूरूप आणि हवामानावर अवलंबून असते. जिल्ह्यातील पूर्वेकडील भागात पावसाचे प्रमाण जास्त असते, तर पश्चिमेकडील भागात पावसाचे प्रमाण कमी असते.
• यवतमाळ जिल्ह्याचे हवामान शेती, उद्योग आणि पर्यटन यासारख्या क्षेत्रांवर परिणाम करते. उन्हाळ्यात तापमान जास्त असल्याने शेतीसाठी पाणीपुरवठा करणे कठीण होते. हिवाळ्यात तापमान कमी असल्याने काही उद्योग बंद पडतात. मात्र, पावसाळ्यात जिल्ह्यात पर्यटकांचा ओघ वाढतो.

यवतमाळ जिल्ह्यातील पिके (Crops in Yavatmal District in Marathi)

यवतमाळ जिल्हा हा महाराष्ट्रातील एक प्रमुख कृषी जिल्हा आहे.जिल्ह्यात विविध प्रकारची पिके घेतली जातात, ज्यात प्रमुख पुढीलप्रमाणे

• कापूस : यवतमाळ जिल्हा हा महाराष्ट्रातील कापूस उत्पादनात सर्वात आघाडीवर असणारा जिल्हा आहे. जिल्ह्यात सुमारे ४ लाख हेक्टर क्षेत्रावर कापूस पिकवला जातो.
• सोयाबीन : सोयाबीन ही यवतमाळ जिल्ह्यातील दुसरी सर्वात महत्त्वाची पिके आहे. जिल्ह्यात सुमारे २ लाख हेक्टर क्षेत्रावर सोयाबीन पिकवला जातो.
• ज्वारी : ज्वारी ही यवतमाळ जिल्ह्यातील एक प्रमुख अन्नधान्य पिके आहे. जिल्ह्यात सुमारे १ लाख हेक्टर क्षेत्रावर ज्वारी पिकवला जातो.
• बाजरी : बाजरी ही यवतमाळ जिल्ह्यातील आणखी एक प्रमुख अन्नधान्य पिके आहे. जिल्ह्यात सुमारे ५० हजार हेक्टर क्षेत्रावर बाजरी पिकवला जातो.
• उडीद : उडीद ही यवतमाळ जिल्ह्यातील एक महत्त्वाची कडधान्य पिके आहे. जिल्ह्यात सुमारे २५ हजार हेक्टर क्षेत्रावर उडीद पिकवला जातो.
• याव्यतिरिक्त, यवतमाळ जिल्ह्यात इतरही अनेक पिके घेतली जातात, ज्यात मूग, तूर, गहू, मका, रताळे, बटाटे, कांदा, लसूण, आले इत्यादींचा समावेश आहे.

यवतमाळ जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे (Tourist places in Yavatmal district in Marathi)

यवतमाळ जिल्हा येथे अनेक ऐतिहासिक, धार्मिक आणि निसर्गरम्य पर्यटन स्थळे आहेत. येथील काही लोकप्रिय पर्यटन स्थळे खालीलप्रमाणे आहेत:

• चिंतामणी हे यवतमाळ जिल्ह्यातील एक प्रसिद्ध धार्मिक स्थळ आहे. हे मंदिर भगवान शिवाला समर्पित आहे. मंदिराचा इतिहास 18 व्या शतकात माळव्याच्या होळकर राजांनी स्थापन केला. मंदिरातील मूर्ती सुमारे 10 फूट उंच आहे आणि ही मूर्ती एकमेव नैसर्गिक शिवलिंग मानली जाते.
• अर्नीचे बाबा कंबलपोश हे यवतमाळ जिल्ह्यातील एक प्रसिद्ध धार्मिक स्थळ आहे. हे दर्गाह बाबा कंबलपोश यांना समर्पित आहे, जे एक प्रसिद्ध सूफी संत होते. दर्गाह हे एक महत्त्वाचे तीर्थक्षेत्र आहे आणि दरवर्षी लाखो भाविक येथे दर्शनासाठी येतात.
• टिपेश्वर अभयारण्य हे यवतमाळ जिल्ह्यातील एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ आहे. हे अभयारण्य 1986 मध्ये स्थापन करण्यात आले आणि ते 284.60 चौरस किलोमीटर क्षेत्रात पसरलेले आहे. अभयारण्यात विविध प्रकारचे वन्यजीव आढळतात, ज्यात वाघ, बिबट्या, रानगवे, हत्ती, नीलगाय, अस्वल, माकड, सांबर, हरिण इत्यादींचा समावेश आहे.
• यवतमाळ जिल्ह्यातील इतर काही लोकप्रिय पर्यटन स्थळे खालीलप्रमाणे आहेत:
• बोरगावचे सूर्य मंदिर
• मारोळीचे दर्गाह
• मंगरुळपीरचे दर्गाह
• सिद्धपुरचे गणपती मंदिर
• पंचकुटा तलाव
• मंगरुळा गरम पाण्याचे झरे

यवतमाळ जिल्हा हा पर्यटनाच्या दृष्टीने एक आशादायक जिल्हा आहे. येथील ऐतिहासिक, धार्मिक आणि निसर्गरम्य स्थळे पर्यटकांसाठी आकर्षणाचे केंद्र आहेत.

अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला. आज आपण महाराष्ट्रातील यवतमाळ जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघीतली. त्यामध्ये सुरवातीला आपण यवतमाळ जिल्ह्याचा इतिहास बघितला. त्यानंतर आपण भौगोलिक माहिती, सीमा, यवतमाळ जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या, वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल विस्तृत माहिती बघितली आणि शेवटी आपण यवतमाळ जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघितली. अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला.

यवतमाळ जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती या लेखाबद्दल तुमच्या प्रतिक्रिया नक्की द्या आणि या लेखात असलेल्या माहिती व्यतिरिक्त तुमचा जवळ यवतमाळ जिल्ह्याबद्दल जास्तीची माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कळवा आम्ही या लेखात ती समाविष्ट करू.