नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील वाशिम जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण वाशिम जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण वाशिम जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, वाशिम जिल्ह्याच्या सीमा, वाशिम जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण वाशिम जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख वाशिम जिल्ह्याची माहिती

वाशिम जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती | Washim Jilhyachi Mahiti

वाशिम जिल्ह्याचा इतिहास

• इ.स.पू. सुमारे ३०० पासून सातवाहन राजवंशाची सत्ता येथे होती. इथे त्यांची एक राजधानी असल्यामुळे व्यापार आणि संस्कृतीला चालना मिळाली. या काळात अनेक मंदिरे, स्तूप आणि इमारती बांधल्या गेल्या, ज्यांचे अवशेष आजही आपल्याला प्राचीनतेची कहाणी सांगतात.
• इ.स. २७५ ते इ.स. ५५० पर्यंत वाकाटकांची सत्ता होती. त्यांच्या काळात कला, साहित्य आणि वास्तुकलेचे मोठे फूल उगाले. अजूनही वाशिम जिल्ह्यात पाहण्यास मिळणारी मंदिरे, गुहा आणि अवशेष त्यांच्या वैभवाची साक्ष देतात.
• चालुक्य आणि यादव यांच्यासारख्या अन्य राजवंशांनीही वाशिमवर राज्य केले, त्यांचेही योगदान या समृद्ध इतिहासात नोंदवलेले आहे.
• निजामशाहीच्या काळात वाशिम व्यापारी केंद्र म्हणून प्रसिद्ध होते. येथे चांदीच्या नाण्यांची टाकसाळ होती, त्यामुळे या जिल्ह्याला आर्थिक महत्त्व होते. याच काळात सुंदर मशिदी आणि इमारतीही बांधल्या गेल्या.
• निजाम व मराठे यांच्या संघर्षात नागपूरकर भोसल्याने त्यावर स्वामित्व मिळविले; पण नागपूरकर भोसले, विशेषतः जानोजी भोसले, पेशव्यास जुमानीनासा झाला, तेव्हा थोरल्या माधवरावांनी त्याचा पराभव केला (१७६९) आणि कनकपूरच्या उभयतांतील तहानुसार भोसल्यांनी वाशिम आणि बाळापूर येथे विणलेल्या पाच हजार रुपये किंमतीचे कापड पेशव्यांकडे दरवर्षी पाठवावे, असे ठरले. या तहाच्या सर्व वाटाघाटी वाशिममध्येच झाल्या.
• पुढे १८०९ मध्ये पेंढाऱ्यांनी ते लुटले. नागपूर संस्थान खालसा झाल्यानंतर (१८५३) बेरार प्रांत ब्रिटिश राज्यात समाविष्ट झाला. १८५७ मध्ये वाशिम हा जिल्हा होता. पुढे त्याचे वाशिम आणि मंगरूळपीर हे दोन तहसील करण्यात आले.
• १८५३ मध्ये ब्रिटिशांनी वाशिम हातात घेतले आणि ते वऱ्हाडमधील महत्त्वाचे प्रशासकीय केंद्र बनले. या काळात रस्ते, इमारती आणि आधुनिक सुविधांची पायाभरणी घालण्यात आली.
• १९०५ मध्ये महाराष्ट्रातील जिल्ह्यांच्या पुनर्रचनेत वाशिम जिल्हा अकोला जिल्ह्यात समाविष्ट करण्यात आला. मात्र, १९९८ मध्ये पुन्हा वाशिम हा स्वतंत्र जिल्हा करण्यात आला.

वाशिम जिल्ह्याच्या सीमा आणि क्षेत्रफळ

• वाशिम जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ 5,150 चौ. कि.मी. आहे.
• वाशीम जिल्हाच्या पूर्वेस यवतमाळ, उत्तरेस अकोला, ईशान्येस अमरावती, पश्चिमेस बुलढाणा आणि दक्षिणेस हिंगोली हे जिल्हे आहेत.
• याव्यतिरिक्त, काटेपूर्णा नदी वाशिम जिल्ह्याच्या पश्चिम सीमेवरील एक महत्त्वाची नैसर्गिक सीमा आहे. ती वाशिम शहरापासून 5 किलोमीटर अंतरावरून उगम पावते आणि जिल्ह्याच्या दक्षिण भागातून वाहते.

वाशिम जिल्ह्यातील तालुके

वाशिम जिल्ह्यातील तालुके खालीलप्रमाणे आहेत:

• कारंजा लाड तालुका
• मंगरुळपीर तालुका
• मानोरा तालुका
• मालेगाव तालुका
• रिसोड तालुका
• वाशिम तालुका

वाशिम जिल्ह्याची लोकसंख्या

• वाशिम जिल्ह्याची लोकसंख्या 12,97,160 आहे. ही लोकसंख्या 2021 च्या जनगणनेनुसार आहे. वाशिम जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ 5161 चौरस किलोमीटर आहे. त्यामुळे वाशिम जिल्ह्याची लोकसंख्या घनता 250 लोक प्रति चौरस किलोमीटर आहे. वाशिम जिल्ह्यात लिंग गुणोत्तर 966 महिला प्रति 1000 पुरुष आहे. वाशिम जिल्ह्याचा साक्षरता दर 81.7% आहे.
• वाशिम जिल्ह्यातील लोकसंख्या वाढत्या आहे. 2011 च्या जनगणनेनुसार वाशिम जिल्ह्याची लोकसंख्या 10,20,216 होती. त्यानंतर 10 वर्षांत वाशिम जिल्ह्याची लोकसंख्या 276,944 ने वाढली आहे.

वाशिम जिल्ह्यातील वनक्षेत्र

• वाशिम जिल्ह्याचे एकूण क्षेत्रफळ 5,150 चौरस किलोमीटर आहे. यापैकी केवळ 314.14 चौरस किलोमीटर वनक्षेत्र आहे. हे जिल्ह्याच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या 6.1 टक्के आहे.
• जिल्ह्यातील वनक्षेत्र प्रामुख्याने नांदेड जिल्ह्याच्या सीमेवरील डोंगराळ भागात आहे. या भागात साग, शिसव, बांबू, कदंब, करंज, आंबा, जांभूळ, बेर इत्यादी वृक्ष आढळतात. या वनांमध्ये विविध प्रकारचे वन्यजीव देखील आढळतात. वाघ, बिबट्या, रानगवा, चितळ, रानडुक्कर, रानमांजरी, रानकुत्रा, सांबर, नीलगाय, हरिण, रानटी म्हैस, रानटी बकरे, रानटी कोंबडी, साप, ससे, उंदीर इत्यादी वन्यजीव या वनांमध्ये आढळतात.

वाशिम जिल्ह्यातील नद्या

वाशिम जिल्ह्यातील नद्या खालीलप्रमाणे आहेत:

• पैनगंगा नदी: ही जिल्ह्यातील सर्वात मोठी नदी आहे. ती सातपुडा पर्वतरांगांमधील रिसोड तालुक्यातील बोरीगाव येथे उगम पावते आणि हिंगोली जिल्ह्यात प्रवेश करते. तिची लांबी सुमारे २०० किलोमीटर आहे. पैनगंगा नदीला अनेक उपनद्या आहेत, ज्यात कास, अडाण, अरुणावती, काटेपूर्णा, नांदगाव, इत्यादींचा समावेश होतो.
• कास नदी: ही पैनगंगा नदीची मुख्य उपनदी आहे. ती रिसोड तालुक्यातील शेळगाव राजगुरे येथे उगम पावते आणि पैनगंगेला मसला पेन येथे मिळते. तिची लांबी सुमारे १०० किलोमीटर आहे.
• अडाण नदी: ही वाशीम तालुक्यातील उगम पावते आणि मंगरुळपीर व मानोरा तालुक्यातून वाहते. तिची लांबी सुमारे ६० किलोमीटर आहे.
• अरुणावती नदी: ही जिल्ह्यातील दुसरी मोठी नदी आहे. ती वाशिम तालुक्यात उगम पावते आणि यवतमाळ जिल्ह्यात प्रवेश करते. तिची लांबी सुमारे १०० किलोमीटर आहे.
• काटेपूर्णा नदी: ही वाशीम तालुक्यात उगम पावते आणि जिल्ह्याच्या उत्तरेस वाहते. तिची लांबी सुमारे ४० किलोमीटर आहे.

या नद्या जिल्ह्यातील शेती, उद्योग, आणि जलव्यवस्थापन या क्षेत्रांसाठी महत्त्वाच्या आहेत.

वाशिम जिल्ह्यातील धरणे

अडाण धरण

• अडाण धरण हे महाराष्ट्राच्या वाशिम जिल्ह्याच्या कारंजा लाड अडाण नदीवर बांधण्यात आलेले आहे. हे धरण १९६४ साली पूर्ण झाले. या धरणाचा उद्देश सिंचन व पाणीपुरवठा हा आहे.
• या धरणाची उंची पायव्यापासून सुमारे ३०.१३ मी (९८.९ फूट) आहे. याची लांबी ७५५ मी (२,४७७ फूट) इतकी आहे. या धरणाचे साठवणक्षमता १,४२८ किमी३ (५.०४×१०१३ घन फूट) असून पूर्ण भरण क्षमता ७८,३२०.०० किमी३ (२.७६५८४५×१०१५ घन फूट) इतकी आहे. हे धरण गोदावरीच्या खोऱ्यात येते.

सोनाळा धरण

• सोनाळा धरण हे महाराष्ट्राच्या वाशिम जिल्ह्याच्या मंगळूरपीर गावातील अरण नदीवर बांधण्यात आलेले आहे. हे धरण १९८१ साली पूर्ण झाले. या धरणाचा उद्देश सिंचन हा आहे.
• या धरणाची उंची पायव्यापासून सुमारे १९.६ मी (६४ फूट) आहे. याची लांबी १,११४ मी (३,६५५ फूट) इतकी आहे. या धरणाचे साठवणक्षमता २०,२७० किमी३ (४,८६३.०३ घन फूट) असून पूर्ण भरण क्षमता ४०,५४०.०० किमी३ (१,४३४.२१६×१०१५ घन फूट) इतकी आहे. हे धरण गोदावरीच्या खोऱ्यात येते.

अडोल धरण :

• अडोल धरण हे वाशिम जिल्ह्याजवळील बोराला गावातील अडोला नदीवरील एक मातीचे धरण आहे. 1990 साली हे धरण बांधून पूर्ण झाले.
• सर्वात खालच्या पायावरील धरणाची उंची १८.४७ मी (६०.६ फूट) आहे तर लांबी १७२५ मीटर (५,६५९ फूट) आहे. पाणी साठविण्याची एकूण क्षमता 5,270.00 km3 (3,663.47 cu mi) आहे. या धरणातील पाण्याचा वापर प्रामुख्याने सिंचनासाठी केला जातो.

एकबुर्जी धरण :

• एकबुर्जी धरण हे वाशिममधील चंद्रभागा नदीवरील एक मातीचे धरण आहे.1964 साली हे धरण बांधून पूर्ण झाले.
• सर्वात खालच्या पायावरील धरणाची उंची २३.७ मीटर (७८ फूट) आहे तर लांबी ८३० मीटर (२,७२० फूट) आहे. पाणी साठविण्याची एकूण क्षमता 14,100.00 km3 (3,382.77 cu mi) आहे. या धरणातील पाण्याचा वापर प्रामुख्याने सिंचनासाठी व वाशीम शहराला पाणीपुरवठा करण्यासाठी केला जातो.

वाशिम जिल्ह्याचे हवामान

• उन्हाळा (मार्च ते जून): उन्हाळा हा वाशिम जिल्ह्याचा सर्वात उष्ण हंगाम आहे. हवामान उष्ण आणि दमट असते, सरासरी तापमान 35 अंश सेल्सिअस (95 अंश फॅरेनहाइट) पर्यंत पोहोचते. हवामानात आर्द्रता जास्त असते, जी दमटपणा वाढवते. उन्हाळ्यात पाऊस कमी पडतो.
• मान्सून (जुलै ते सप्टेंबर): मान्सून हा वाशिम जिल्ह्याचा सर्वात पावसाळा हंगाम आहे. हवामान उष्ण आणि दमट असते, सरासरी तापमान 30 अंश सेल्सिअस (86 अंश फॅरेनहाइट) पर्यंत पोहोचते. हवामानात आर्द्रता जास्त असते, जी पावसाची शक्यता वाढवते. मान्सूनमध्ये, वाशिम जिल्ह्यात सरासरी 1000 ते 1200 मिमी (40 ते 47 इंच) पाऊस पडतो.
• हिवाळा (ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी): हिवाळा हा वाशिम जिल्ह्याचा सर्वात थंड हंगाम आहे. हवामान थंड आणि कोरडे असते, सरासरी तापमान 15 अंश सेल्सिअस (59 अंश फॅरेनहाइट) पर्यंत पोहोचते. हवामानात आर्द्रता कमी असते, जी थंडी कमी करते. हिवाळ्यात, वाशिम जिल्ह्यात सरासरी 100 ते 150 मिमी (4 ते 6 इंच) पाऊस पडतो.

वाशिम जिल्ह्यातील पिके

वाशिम जिल्हा हा एक महत्त्वाचा कृषी जिल्हा आहे. जिल्ह्यातील मुख्य पिके खालीलप्रमाणे आहेत:

• सोयाबीन ही जिल्ह्यातील सर्वात महत्त्वाचे पीक आहे. जिल्ह्यातील सुमारे 50% शेती क्षेत्रावर सोयाबीनची लागवड केली जाते. वाशिम जिल्हा हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा सोयाबीन उत्पादक जिल्हा आहे.
• गहू ही जिल्ह्यातील दुसरी महत्त्वाचे पीक आहे. जिल्ह्यातील सुमारे 20% शेती क्षेत्रावर गहू पिकवला जातो. वाशिम जिल्हा हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे गहू उत्पादक जिल्ह्यापैकी एक आहे.
• ज्वारी ही जिल्ह्यातील तिसरी महत्त्वाचे पीक आहे. जिल्ह्यातील सुमारे 15% शेती क्षेत्रावर ज्वारी पिकवली जाते. वाशिम जिल्हा हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे ज्वारी उत्पादक जिल्ह्यापैकी एक आहे.
• बाजरी ही जिल्ह्यातील चौथी महत्त्वाचे पीक आहे. जिल्ह्यातील सुमारे 10% शेती क्षेत्रावर बाजरी पिकवली जाते. वाशिम जिल्हा हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे बाजरी उत्पादक जिल्ह्यापैकी एक आहे.
• तूर ही जिल्ह्यातील पाचवी महत्त्वाचे पीक आहे. जिल्ह्यातील सुमारे 5% शेती क्षेत्रावर तूर पिकवली जाते. वाशिम जिल्हा हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे तूर उत्पादक जिल्ह्यापैकी एक आहे.
• याव्यतिरिक्त, वाशिम जिल्ह्यात कापूस, ऊस, हळद, मूग, उडीद, सोयाबीन, मका, कडधान्ये, तेलबिया, फळे आणि भाज्या यासारख्या इतर पिकांवरही उत्पादन घेतले जाते.

वाशिम जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे

वाशिम जिल्हा महाराष्ट्राच्या मध्यभागी वसलेला आहे. हा जिल्हा नैसर्गिक सौंदर्याने नटलेला आहे. येथे अनेक धार्मिक आणि ऐतिहासिक स्थळे आहेत. वाशिम जिल्ह्यातील काही प्रमुख पर्यटनस्थळे खालीलप्रमाणे आहेत:

• श्री बालाजी मंदिर वाशिम: श्री बालाजी मंदिर वाशिम शहरातील एक प्रमुख धार्मिक स्थळ आहे. हे मंदिर प्राचीन आहे आणि येथे बालाजीची सुंदर प्रतिमा आहे. मंदिराच्या परिसरात अनेक प्राचीन शिल्पे देखील आहेत.
• पदमातीर्थ वाशिम: पदमातीर्थ वाशिम जिल्ह्यातील एक प्रसिद्ध तीर्थक्षेत्र आहे. येथे एक मोठी तलाव आहे, ज्यात एक मंदिर आहे. हे मंदिर भगवान शंकराला समर्पित आहे. तलावाच्या परिसरात अनेक मंदिरे आणि मठ आहेत.
• पोहरादेवी मंदिर वाशिम: पोहरादेवी मंदिर वाशिम जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे धार्मिक स्थळ आहे. येथे जगदंबा मातेचे मंदिर आहे. हे मंदिर प्राचीन आणि भव्य आहे.
• श्री सोहमनाथ महाराज संस्थान वाशिम: श्री सोहमनाथ महाराज संस्थान वाशिम जिल्ह्यातील एक प्रसिद्ध धार्मिक संस्था आहे. येथे भगवान शिव, साईंबाबा, राधेकृष्ण आणि इतर अनेक देवतांची पूजा केली जाते.
• ईसापुर डॅम वाशिम: ईसापुर डॅम वाशिम जिल्ह्यातील एक सुंदर पर्यटन स्थळ आहे. हा डॅम पैनगंगा नदीवर बांधला आहे. डॅमच्या परिसरात अनेक वृक्ष आणि फुले आहेत.
• श्री चंद्रनाथ स्वामी जैन मंदिर वाशिम: श्री चंद्रनाथ स्वामी जैन मंदिर वाशिम जिल्ह्यातील एक प्रसिद्ध जैन मंदिर आहे. येथे चंद्रनाथ स्वामींची सुंदर प्रतिमा आहे.
• गुरुदत्त मंदिर वाशिम: गुरुदत्त मंदिर वाशिम जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे धार्मिक स्थळ आहे. येथे श्री नृसिंह सरस्वती स्वामी महाराजांची समाधी आहे. श्री नृसिंह सरस्वती स्वामी महाराज हे दत्तात्रेयाचे अवतार मानले जातात.

या व्यतिरिक्त,कल्याणपूर, सावली, महागाव, वरूड, सावरगाव, पारशिवनी हे ही पर्यटन स्थळे वाशिम जिल्ह्यात आहेत. येथे अनेक ऐतिहासिक आणि धार्मिक स्थळे आहेत. त्यामुळे वाशिम हे एक महत्त्वाचे पर्यटन स्थळ आहे.

अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला. आज आपण महाराष्ट्रातील वाशिम जिल्ह्याची माहिती बघीतली. त्यामध्ये सुरवातीला आपण वाशिम जिल्ह्याचा इतिहास बघितला. त्यानंतर आपण भौगोलिक माहिती, सीमा, वाशिम जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या, वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल विस्तृत माहिती बघितली आणि शेवटी आपण वाशिम जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघितली. अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला.

या लेखाबद्दल तुमच्या प्रतिक्रिया नक्की द्या आणि या लेखात असलेल्या माहिती व्यतिरिक्त तुमचा जवळ वाशिम जिल्ह्याबद्दल जास्तीची माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कळवा आम्ही या लेखात ती समाविष्ट करू.