नमस्कार मित्र मैत्रिनिनो आजच्या लेखात आपण महाराष्ट्रातील अहमदनगर जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती बघणार आहे. त्यामध्ये सर्वप्रथम आपण अहमदनगर जिल्ह्याच्या इतिहास बघणार आहे,त्यानंतर आपण अहमदनगर जिल्ह्याची भौगोलिक माहिती, अहमदनगर जिल्ह्याच्या सीमा, अहमदनगर जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या , वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल माहिती घेणार आहे आणि शेवटी आपण अहमदनगर जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघणार आहे. तर चला सुरु करूया आजचा लेख अहमदनगर जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती
अहमदनगर जिल्ह्याची संपूर्ण माहिती | Ahamadnagar jilhyachi sampurn Mahiti
अहमदनगर जिल्ह्याचा इतिहास
- अहमदनगर हे महाराष्ट्राच्या कोपऱ्यात असलेले एक शहर आहे, जे त्याच्या समृद्ध इतिहासासाठी ओळखले जाते. 240 ईसापूर्व ते 14 व्या शतकापर्यंतच्या काळात अहमदनगरवर विविध राजवंशांनी राज्य केले आणि त्यांच्यापैकी प्रत्येकाने या शहराच्या संस्कृती आणि वास्तुकलावर आपली छाप सोडली आहे. हा ब्लॉग पोस्ट अहमदनगरच्या गौरवशाली इतिहासातून काही महत्त्वाच्या टप्प्यांची झलक देतो.
- अहमदनगरचा इतिहास 240 ईसापूर्वपासून सुरू होतो, जेव्हा हे शहर मौर्य साम्राज्याचा भाग होते. या काळात अहमदनगरला ‘असह्यग्राम’ म्हणून ओळखले जात होते आणि ते व्यापार आणि वाणिज्याचे एक महत्त्वाचे केंद्र होते. मौर्य साम्राज्याच्या पतनानंतर अहमदनगर सातवाहन राजवंशाच्या अधिपत्याखाली आले. या काळात शहराचा विकास होत राहिला आणि बौद्ध धर्माचा प्रसार झाला.
- सातवाहनांच्या पतनानंतर अहमदनगर चालुक्य राजवंशाच्या अधिपत्याखाली आले. चालुक्यांनी शहराचा विस्तार केला आणि अनेक मंदिरे आणि किल्ले बांधले. यांपैकी सर्वात प्रसिद्ध म्हणजे अहमदनगरचा किल्ला, जो 1276 मध्ये बांधला गेला होता. चालुक्यानंतर राष्ट्रकूटांनी अहमदनगरवर राज्य केले. राष्ट्रकूटांनीही शहराच्या विकासात मोलाची भूमिका बजावली आणि अनेक कलात्मक आणि वास्तुशिल्पीय उत्कृष्ट गोष्टी सोडल्या.
- 12 व्या शतकात यादव राजवंश अहमदनगरच्या गादीवर आला. यादव राजवंशाच्या काळात अहमदनगर कला, साहित्य आणि संस्कृतीचे एक प्रमुख केंद्र बनले. या काळात अनेक मंदिरे, तलाव आणि इतर सार्वजनिक बांधकामांची उभारणी झाली. तथापि, 13 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात यादव राजवंशाचे सामर्थ्य कमी होऊ लागले आणि त्यांच्या राज्यावर दिल्ली सल्तनतने आक्रमण केले. 1318 मध्ये अलाउद्दीन खिलजी याने अहमदनगर जिंकला आणि यादव राजवंशाचा अंत झाला.
- दिल्ली सल्तनतानंतर अहमदनगरवर बहामनी आणि निजामशाही या मुस्लिम राजवंशांनी राज्य केले. या काळात अहमदनगर इस्लामी संस्कृतीचे एक महत्त्वाचे केंद्र बनले. अनेक मशिदी, दरगाह आणि इतर मुस्लिम वास्तुशिल्पीय उत्कृष्ट गोष्टी बांधल्या गेल्या. 16 व्या शतकात निजामशाही राजवंशाचे सामर्थ्य कमी होऊ लागले आणि त्यांच्या राज्यावर मुघल साम्राज्याने आक्रमण केले. 1600 मध्ये अकबराने अहमदनगर जिंकला आणि मुघल साम्राज्याचा भाग बनवले.
- इ.स. १८१८ मध्ये ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने मराठा साम्राज्याचा पराभव केला.त्यानंतर अहमदनगर ब्रिटिशांच्या ताब्यात आले.
- ब्रिटिश काळात अहमदनगर हे एक महत्त्वाचे व्यापारी केंद्र होते.
- इ.स. १९४७ मध्ये भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर अहमदनगर भारतात विलीन झाले.
अहमदनगर जिल्ह्याच्या सीमा
अहमदनगर जिल्ह्याच्या उत्तरेस नाशिक आणि औरंगाबाद, पूर्वेस बीड, दक्षिणेस सोलापूर आणि उस्मानाबाद आणि पश्चिमेस पुणे आणि ठाणे हे जिल्हे आहेत.
अहमदनगर जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ
अहमदनगर जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ १७,४१२ चौरस किलोमीटर आहे.
अहमदनगर जिल्ह्यातील तालुके
अहमदनगर जिल्ह्यात एकूण १४ तालुके आहेत आणि ते ७ उपविभागात विभागलेले आहेत.ते पुढीलप्रमाणे आहेत. नेवासा, कर्जत, जामखेड, पाथर्डी, शेवगाव, श्रीगोंदा, पारनेर, संगमनेर, अकोले, राहाता, कोपरगाव, श्रीरामपूर, राहुरी
अहमदनगर जिल्ह्याची लोकसंख्या
अहमदनगर जिल्ह्याची लोकसंख्या २०२१ मध्ये सुमारे ४५,४३,१५९ लाख होती. पुरुषांची संख्या २३,४२,८२५ लाख आणि महिलांची संख्या २२,००,३३४ लाख होती. त्यामध्ये अहमदनगर जिल्ह्याची शहरी लोकसंख्या ४१.५५% आणि ग्रामीण लोकसंख्या ५८.४५% होती. अहमदनगर जिल्ह्याचे लिंग गुणोत्तर १००० पुरुषांमागे ९५० महिला होते आणि साक्षरता दर ८२.२७% होता; त्यामध्ये पुरुष साक्षरता दर ८८.५५% आहे, तर महिला साक्षरता दर ७५.९८% आहे. याचा अर्थ असा की जिल्ह्यातील महिलांच्या तुलनेत पुरुषांची साक्षरता पातळी जास्त आहे.
अहमदनगर जिल्ह्यातील वनक्षेत्र
अहमदनगर जिल्ह्यातील वनक्षेत्राचे क्षेत्रफळ २७२.६२ चौरस किलोमीटर आहे. हे जिल्ह्याच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या १.५८ टक्के इतके आहे. जिल्ह्यातील वनक्षेत्रात प्रामुख्याने चंदन, आंबा, कडुलिंब, बांबू, शहतूत, करंज, शिसव, महुआ, रानफळझाडे इत्यादी वृक्ष आढळतात. या वृक्षांमध्ये चंदन हा सर्वात मौल्यवान वृक्ष आहे.जिल्ह्यातील वनक्षेत्रातील वन्यजीवांमध्ये रानडुक्कर, चितळ, कोल्हा, बिबट्या, लांडगा, नीलगाय, हरिण, रानम्हशी, अस्वल, सांबर, वाघ इत्यादी प्राणी आढळतात.
अहमदनगर जिल्ह्यातील नद्या
अहमदनगर जिल्ह्यातील नद्या सह्याद्री पर्वतरांगांमधून उगम पावतात आणि पूर्वेकडे वाहत जाऊन कृष्णा आणि गोदावरी नद्यांमध्ये मिळतात. अहमदनगर जिल्ह्यातून अनेक नद्या वाहतात. त्यापैकी प्रमुख नद्या खालीलप्रमाणे आहेत:
- गोदावरी नदी: ही महाराष्ट्रातील सर्वात मोठी नदी आहे. अहमदनगर जिल्ह्यातून गोदावरी नदीचा सुमारे २०० किलोमीटरचा प्रवास होतो. जिल्ह्यातून वाहत असताना गोदावरी नदीवर अनेक धरण बांधले आहेत. या धरणांमुळे जिल्ह्यातील शेती आणि पिण्याच्या पाण्याचा प्रश्न सुटला आहे.
- भीमा नदी: ही गोदावरी नदीची एक प्रमुख उपनदी आहे. भीमा नदी अहमदनगर जिल्ह्यातून सुमारे १२५ किलोमीटरचा प्रवास करते. भीमा नदीवर अनेक धरण बांधले आहेत.
- प्रवरा नदी: ही गोदावरी नदीची दुसरी प्रमुख उपनदी आहे. प्रवरा नदी अहमदनगर जिल्ह्यातून सुमारे १०० किलोमीटरचा प्रवास करते. प्रवरा नदीवरील प्रसिद्ध तीर्थक्षेत्रे म्हणजे संगमेश्वर आणि नेवासा.
- मुळा नदी: ही भीमा नदीची एक प्रमुख उपनदी आहे. मुळा नदी अहमदनगर जिल्ह्यातून सुमारे ५० किलोमीटरचा प्रवास करते.
- सिना नदी: ही भीमा नदीची दुसरी प्रमुख उपनदी आहे. सिना नदी अहमदनगर जिल्ह्यातून सुमारे ४० किलोमीटरचा प्रवास करते.
- धोरा नदी: ही गोदावरी नदीची एक उपनदी आहे. धोरा नदी अहमदनगर जिल्ह्यातून सुमारे ३० किलोमीटरचा प्रवास करते.
या नद्यांमुळे अहमदनगर जिल्ह्यातील शेती, उद्योग, पर्यटन आणि जलवाहतूक या क्षेत्रांना मोठा फायदा होतो.
अहमदनगर जिल्ह्यातील धरणे
अहमदनगर जिल्ह्यात एकूण १६ धरणे आहेत. यापैकी काही धरणे महाराष्ट्रातील सर्वात महत्त्वाची धरणे आहेत.
- भंडारदरा धरण: भंडारदरा धरण हे अहमदनगर जिल्ह्यातील सर्वात मोठे आणि सर्वात प्रसिद्ध धरण आहे. हे धरण प्रवरा नदीवर बांधलेले आहे. हे धरण महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे सिंचन प्रकल्प आहे. भंडारदरा धरणाच्या जलाशयाला आर्थर लेक असेही म्हणतात.
- निळवंडे धरण: निळवंडे धरण हे अहमदनगर जिल्ह्यातील दुसरे मोठे धरण आहे. हे धरण प्रवरा नदीवर बांधलेले आहे. हे धरण महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे जलविद्युत प्रकल्प आहे.
- ढोकी धरण: ढोकी धरण हे अहमदनगर जिल्ह्यातील तिसरे मोठे धरण आहे. हे धरण कोयना नदीवर बांधलेले आहे. हे धरण महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे जलविद्युत प्रकल्पांपैकी एक आहे.
- तिरखोल धरण: तिरखोल धरण हे अहमदनगर जिल्ह्यातील चौथे मोठे धरण आहे. हे धरण कोयना नदीवर बांधलेले आहे. हे धरण महाराष्ट्रातील सर्वात मोठे सिंचन प्रकल्पांपैकी एक आहे.
या व्यतिरिक्त, अहमदनगर जिल्ह्यात आढळा प्रकल्प, पळशी धरण, पिंपळगाव खांड धरण, घाटघर धरण, मुळा धरण, साक्री धरण, वरसगाव धरण, उमरगा धरण, आणि देवगाव धरण यासारखी महत्त्वाची धरणे आहेत. या धरणांमुळे अहमदनगर जिल्ह्यातील शेती, उद्योग, आणि पाणीपुरवठा यावर मोठा परिणाम झाला आहे. या धरणांमुळे जिल्ह्यात सिंचनाखालील क्षेत्र वाढले आहे, उद्योगांना पाण्याचा पुरवठा झाला आहे, आणि पिण्याच्या पाण्याची समस्या कमी झाली आहे.
अहमदनगर जिल्ह्याचे हवामान
- अहमदनगर जिल्हा महाराष्ट्रातील उत्तर-मध्य भागात वसलेला आहे. जिल्ह्याचा बहुतेक भाग सह्याद्री पर्वतरांगांमध्ये वसलेला आहे. जिल्ह्याचे हवामान उष्णकटिबंधीय मान्सून प्रकारचे आहे.
- उन्हाळ्यात (मार्च ते जून) जिल्ह्यात उष्ण आणि कोरडे हवामान असते. उन्हाळ्यात तापमान 40 अंश सेल्सिअस पर्यंत जाऊ शकते.
- पावसाळ्यात (जून ते सप्टेंबर) जिल्ह्यात मोठ्या प्रमाणात पाऊस पडतो. जिल्ह्याचा सरासरी वार्षिक पाऊस 750 मिलीमीटर आहे. पावसाळ्यात जिल्ह्यात वादळी वारे आणि पावसाच्या सरींचा अनुभव येतो.
- हिवाळ्यात (ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी) जिल्ह्यात थंड आणि आल्हाददायक हवामान असते. हिवाळ्यात तापमान 10 अंश सेल्सिअस पर्यंत खाली जाऊ शकते.
- अहमदनगर जिल्ह्यात सरासरी आर्द्रता 60% आहे. जिल्ह्यात वाऱ्याचा वेग साधारणपणे 10 किलोमीटर प्रति तास असतो.
अहमदनगर जिल्ह्यातील पिके
- अहमदनगर जिल्हा महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा जिल्हा आहे.जिल्ह्याचा बहुतेक भाग हा कृषिप्रधान आहे. जिल्ह्यात विविध प्रकारची पिके घेतली जातात.
- खरीप हंगामात जिल्ह्यात घेतली जाणारी प्रमुख पिके म्हणजे बाजरी, भूईमूग, मठ, सोयाबीन, मूग, उडीद, तूर, हरभरा, सोयाबीन, मक्का, तांदूळ इत्यादी.
- रब्बी हंगामात जिल्ह्यात घेतली जाणारी प्रमुख पिके म्हणजे ज्वारी, गहू, हरभरा, चना, बाजरी, मठ, सोयाबीन, मूग, उडीद इत्यादी.
- अहमदनगर जिल्ह्याचे प्रमुख नगदी पीक म्हणजे ऊस. जिल्ह्यात साखर उत्पादनासाठी मोठ्या प्रमाणात ऊसाची लागवड केली जाते. जिल्ह्यात १९ साखर कारखाने आहेत.
- अहमदनगर जिल्ह्यात द्राक्षे, संत्री, डाळींबे, केळी, आंबा, चिकू, फणस, सीताफळ, इत्यादी फळांचे उत्पादन घेतले जाते.
हे ही वाचा – नंदुरबार जिल्हा संपूर्ण माहिती
अहमदनगर जिल्ह्यातील पर्यटनस्थळे
अहमदनगर जिल्हा हा महाराष्ट्राच्या उत्तर भागात स्थित आहे. हा जिल्हा ऐतिहासिक, धार्मिक, नैसर्गिक आणि मनोरंजक स्थळांसाठी प्रसिद्ध आहे. अहमदनगर जिल्ह्यातील काही प्रमुख पर्यटनस्थळे खालीलप्रमाणे आहेत:
शिव मंदिर पारनेर
पारनेर हे अहमदनगर जिल्ह्यातील एक छोटंसं गाव आहे. हे गाव त्यातील प्राचीन शिव मंदिरासाठी प्रसिद्ध आहे. हे मंदिर 12 व्या शतकात बांधले गेले होते. या मंदिराचे स्थापत्य वैशिष्ट्ये खूप सुंदर आहेत. मंदिराच्या गर्भगृहात महादेवाची भव्य मूर्ती आहे. या मंदिरात दरवर्षी लाखो भाविक भेट देतात.
कर्जत येथील शिव मंदिर आणि मल्लिकार्जुन मंदिर
कर्जत हे अहमदनगर जिल्ह्यातील एक शहर आहे. हे शहर त्यातील शिव मंदिर आणि मल्लिकार्जुन मंदिरासाठी प्रसिद्ध आहे. शिव मंदिर 12 व्या शतकात आणि मल्लिकार्जुन मंदिर 16 व्या शतकात बांधले गेले होते. या मंदिरांचे स्थापत्य वैशिष्ट्ये खूप सुंदर आहेत. या मंदिरांना भेट देण्यासाठी दरवर्षी हजारो भाविक येतात.
रेहकुरी काळवीट अभयारण्य
रेहकुरी काळवीट हे अहमदनगर जिल्ह्यातील एक वन्यजीव अभयारण्य आहे. हे अभयारण्य त्याच्या दुर्मिळ वनस्पती आणि प्राण्यांसाठी प्रसिद्ध आहे. या अभयारण्यात निळकंठ, सुगरण, चित्तल, सांबर, तेंदू, भेस आणि रानकोंबडी सारखे प्राणी आढळतात. हे अभयारण्य पक्षी निरीक्षणासाठी देखील उत्तम आहे. विविध प्रकारचे स्थानिक आणि प्रवासी पक्षी या अभयारण्यात दिसतात. रेहकुरी काळवीट अभयारण्याला भेट देण्यासाठी दरवर्षी हजारो पर्यटक आणि वन्यजीव प्रेमी येतात.
हरिश्चंद्रगड
हरिश्चंद्रगड हे अहमदनगर जिल्ह्यातील एक किल्ला आहे. हा किल्ला त्याच्या चढाईसाठी प्रसिद्ध आहे. या किल्ल्याच्या माथ्यावरून अहमदनगर शहर आणि परिसराचे मनमोहक दृश्य दिसते. हरिश्चंद्रगड किल्ल्याला भेट देण्यासाठी दरवर्षी हजारो ट्रेकर्स येतात.
पाच दगडांचे दरवाजे
अहमदनगर शहराच्या मध्यभागी पाच दगडांचे दरवाजे हे एक ऐतिहासिक स्थळ आहे. हे दरवाजे 15 व्या शतकात निजामशाही राजवटीत बांधले गेले होते. या दरवाजांचे स्थापत्य वैशिष्ट्ये खूप सुंदर आहेत. या दरवाजातून अहमदनगर शहराच्या मध्यभागी जाण्यासाठी जाता येते.
खर्डा किल्ला
खर्डा हे अहमदनगर जिल्ह्यातील एक किल्ला आहे. हा किल्ला 16 व्या शतकात बांधला गेला होता. हा किल्ला त्याच्या ऐतिहासिक महत्त्वासाठी प्रसिद्ध आहे. खर्डा किल्ल्यावरून अहमदनगर शहर आणि परिसराचे विहंगम दृश्य दिसते. खर्डा किल्लाला भेट देण्यासाठी दरवर्षी हजारो पर्यटक येतात.
अहमदनगर जिल्हा आपल्या समृद्ध इतिहास, धार्मिक स्थळे, नैसर्गिक सौंदर्य आणि विविधतेसाठी प्रसिद्ध आहे. शेतकी आणि औद्योगिक क्षेत्रात जिल्ह्याची प्रगती झपाट्याने होत आहे. महाराष्ट्राच्या पर्यटन नकाशावर अहमदनगर जिल्ह्याला अनन्यसाधारण स्थान आहे. या ब्लॉग पोस्टद्वारे तुमच्यापर्यंत अहमदनगर जिल्ह्याची थोडीशी माहिती पोहोचवण्याचा प्रयत्न केला आहे. तुम्हाला हा ब्लॉग पोस्ट आवडला असेल तर मला नक्की कळवा.
घोटाण येथील जैन मंदिर आणि मल्लिकार्जुन मंदिर
घोटाण हे अहमदनगर जिल्ह्यातील एक गाव आहे. हे गाव त्यातील जैन मंदिर आणि मल्लिकार्जुन मंदिरासाठी प्रसिद्ध आहे. जैन मंदिर 12 व्या शतकात आणि मल्लिकार्जुन मंदिर 16 व्या शतकात बांधले गेले होते. या मंदिरांचे स्थापत्य वैशिष्ट्ये खूप सुंदर आहेत. या मंदिरांना भेट देण्यासाठी दरवर्षी हजारो भाविक येतात.
ढोकेश्वर गुहा
ढोकेश्वर हे अहमदनगर जिल्ह्यातील एक गाव आहे. हे गाव त्यातील प्राचीन गुहांसाठी प्रसिद्ध आहे. या गुहा 12 व्या शतकात बांधल्या गेल्या होत्या. या गुहांचे स्थापत्य वैशिष्ट्ये खूप सुंदर आहेत. या गुहांमध्ये भगवान शिवाची मूर्ती देखील आहे. या गुहाांना भेट देण्यासाठी दरवर्षी हजारो पर्यटक येतात.
रतनगड
रतनगड हे अहमदनगर जिल्ह्यातील एक किल्ला आहे. हा किल्ला 16 व्या शतकात बांधला गेला होता. हा किल्ला त्याच्या सुंदर दृश्यासाठी प्रसिद्ध आहे. या किल्ल्यावरून अहमदनगर शहर आणि परिसराचे विहंगम दृश्य दिसते. रतनगडला भेट देण्यासाठी दरवर्षी हजारो पर्यटक येतात.
टोका येथील सिध्देश्वर, देवी आणि विष्णु मंदिर
टोका हे अहमदनगर जिल्ह्यातील एक गाव आहे. हे गाव प्रवरा आणि गोदावरी नद्यांच्या संगमावर वसलेले आहे. या गावात सिध्देश्वर, देवी आणि विष्णु मंदिर हे तीन मंदिरे आहेत. हे मंदिरे 12 व्या शतकात बांधले गेली होती. या मंदिरांचे स्थापत्य वैशिष्ट्ये खूप सुंदर आहेत. या मंदिरांना भेट देण्यासाठी दरवर्षी हजारो भाविक येतात.
अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला. आज आपण महाराष्ट्रातील अहमदनगर जिल्ह्याची माहिती बघीतली. त्यामध्ये सुरवातीला आपण अहमदनगर जिल्ह्याचा इतिहास बघितला. त्यानंतर आपण भौगोलिक माहिती, सीमा, अहमदनगर जिल्ह्याचे क्षेत्रफळ, तालुके किती व कोणते, जिल्ह्याची लोकसंख्या, वनक्षेत्र, नद्या, धरणे, हवामान, पिके या सर्वांबद्दल विस्तृत माहिती बघितली आणि शेवटी आपण अहमदनगर जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळांबद्दल माहिती बघितली. अशाप्रकारे आपला आजचा लेख पूर्ण झाला.
या लेखाबद्दल तुमच्या प्रतिक्रिया नक्की द्या आणि या लेखात असलेल्या माहिती व्यतिरिक्त तुमचा जवळ अहमदनगर जिल्ह्याबद्दल जास्तीची माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कळवा आम्ही या लेखात ती समाविष्ट करू.
हे ही वाचा – जळगाव जिल्हा संपूर्ण माहिती
